CANON VAN ESCH ​

​Erfgoed Esch
​
​De geschiedenis van Esch, chronologisch en thematisch, met informatie en honderden, unieke afbeeldingen, diavoorstellingen en tijdlijnen​

Hesc, plaats waar essen groeien​

Geweven tot het groene kant
dat Brabant mede dient te sieren
wil Esch in eigenheid bestieren 
wat het ontving uit hogerhand​
Emanuel van Amelsvoort,  1978

Online sinds mei 2017.
Laatst bijgewerkt d.d. 16 maart 2025.
Opmerkingen naar [email protected]
​

Voor Desktop en Laptop gebruikers:
Om de tekst te lezen bij de foto's ga je met de muis over de foto. De tekst popt dan op.
Om de originele afzonderlijke foto met tekst te zien moet je dubbelklikken op de betreffende foto.

Zoeken
​Om te zoeken naar een specifiek jaartal, woord, thema of onderwerp Klik Ctrl + F. Bovenin verschijnt een  zoekscherm. Type het gewenste woord/thema/jaartal in.
De toevoeging R gevolgd door een cijfer refereert aan de nummering in het Rijksarchief

Blog. Door op het openingsblad het woord Blog aan te klikken verschijnen er een aantal artikelen over de (pre)historie van het  gebied van het Beekdal van de Essche Stroom en de relevante politieke achtergronden in Europa en in het bijzonder Brabant, tegen welke achtergronden Esch door de eeuwen heen zich heeft moeten handhaven.

Opmerkingen, vragen en suggesties zijn van harte welkom. Onderaan deze site is een vak om uw vragen, suggesties en opmerkingen te verzenden.

In samenwerking met Heemkundekring De Kleine Meijerij.

Actueel 

29 januari 2025 en 6 december 2024.
Romeinse wandeling Deel 1. De Voetbrug ...................

​18 oktober 2024

Prehistorische Boomstamkano opgegraven in Esch tussen de Essche Stroom en de school. Veilig geborgen en naar het Oertijdmuseum overgebracht in Boxtel.

22 maart 2023

Dassen onder de spoordijk
Dassenburcht spoor Esch wordt weggehaald

​



















​De Canon van Esch. 
De Geschiedenis van Esch in 39 afbeeldingen

Gepubliceerd 3 april 2021  bij gelegenheid van de opening van de tentoonstelling over Esch in Museum Boxtel (MUBO). 
​
Deze Canon hangt in de hal van de St. Willibrordusschool en in Gemeenschapshuis De Es in de Stek in Esch.
Een gedrukt exemplaar is verkrijgbaar bij Heemkundekring De Kleine Meijerij.

De Canon van Esch. Ontwerp: Theo van Dooren, Koen Pillot , Henk van Sambeek. Uitgave MUBO ism Heemkundekring De Kleine Meijerij, 2021

Hieronder chronologisch de 39 afbeeldingen uit bovenstaande canon. 

---

Elk hoofdstuk begint met een afbeelding uit de Canon.
​

Inhoudsopgave chronologisch

1200 voor Christus
1100 - 1200
1200 - 1300
1300 - 1400
1400 - 1500
1500 - 1600
1600 - 1700
1700 - 1800
​1800 - 1900

1900 - 1910
1910 - 1920
1920 - 1930
1930 - 1940
1940 - 1950
1950 - 1960
1960 - 1970
1970 - 1980
1980 - 1990
1990 - 2000
​2000 - 2010
2010 - 2020
​2020 - heden

---

4500 v. Chr. - 50 na Chr. Het leven in De Meierij.
Late steentijd, Late bronstijd - IJzertijd

4500 v. Chr. voorstelling van het leven zoals het er uit gezien kan hebben in het beekdal van de Emer (Essche Stroom). Op hoge dekzandruggen in de nabijheid van water en doorwaadbare plaatsen trok men voortdurend verder. Jacht, visserij en eetbare planten waren de voornaamste voedselbronnen. Bron Bloemers e.a., 1981 (28)

---

​50-270 na Christus. Romeinse tijd. Romeinen in Esch.
Kennelijk waren de Romeinse beschaving en cultuur hier toch dieper doorgedrongen dan aanvankelijk werd verondersteld. Het zullen vooral de veteranen zijn geweest uit het Romeinse leger die zich in de zandgebieden van Brabant vestigden, die hieraan hebben bijgedragen. ​

Het Bacchusbeeldje

Drie Romeinse graven op de Kollenberg en vier op Hoogkeiteren.
Tumulusgraven en urnenvelden.
​Knuppelveenbrug.
​Dakpannenbakkerij op De Ruiting.
​Ontdekt in de 50-en 60-er jaren van de vorige eeuw.

​"Asca diu vivas et felix sis",  
"Esch, moge gij lang leven en gelukkig zijn", staat onder het levensboomstroombeeld De Stenen Eik van Ine van Lith sinds 1996 op de markt voor De Es. 
Bij de promotie van Dr. Bart vd Hurk uit Best op 22 mei 1986 op de Nijmeegse Universiteit op grond van zijn onderzoek naar de vondsten op De Kollenberg en Hoog Keiteren onthulde Prof. Bogaers (promotor) bovenstaande woorden. Hij ontleende die aan een inscriptie aangetroffen op een paar scherven in Esch gevonden glas waarschijnlijk van een drinkbeker. (A.vd Braak, 1986)
Het barnstenen Bacchusbeeldje bevond zich in Graf V op Hoogkeiteren. We zien de god van de wijn, met een krans van druivenbladeren om het hoofd en een drinkbeker in elke hand. Lichtelijk beschonken zoekt hij met zijn rechterarm steun bij een wijnstok, maar zonder de hulp van een sater zou het hem toch moeite kosten om het rechte pad te houden. Het tafereeltje straalt een en al zorgeloosheid uit en dat verklaart ook de bestemming als grafgift: de Romeinen rekenden op een onbekommerd en gelukzalig bestaan na de dood. Bijna tweeduizend jaar geleden werd het beeldje − mogelijk in de omgeving van Keulen − met vaardige hand gesneden uit één stuk barnsteen van circa tien bij tien cm. 
​

De Kollenberg                                                                                              De Ruiting

---

Het verlaten Romeinse cultuurlandschap raakte langzaam overwoekerd door bos. De eerste bewoningssporen na de Romeinse tijd dateren uit de 8e eeuw. Er ontstonden nederzettingen bij de oude toren van Haaren, op de Belversche Akkers en Esch. De 11e-13e eeuw vormden in heel Europa een periode van economische expansie. De bevolkingsgroei en agrarische hoogconjunctuur leidden overal tot ontginningen. Vanuit de oudere nederzettingen werden nieuwe nederzettingen op de zandgronden gesticht. De nieuwe ontginningen vonden waarschijnlijk plaats langs oude. Depressies werden gedempt en akkerarealen werden uitgebreid richting het beekdal. Dit leidde onder meer tot een concentratie van aaneengesloten akkerlanden in open akkercomplexen. Deze akkercomplexen zijn vooral te vinden rond de oude bewoningskernen van Belveren, Esch en Halder. Hier om te bewerken.

​

​739 St. Willibrordus. 
Abt van de abdij van Echternach. Apostel van Brabant. Patroonheilige van Esch.

St. Willibrordus, Apostel van Brabant. Afbeelding Luk van Hoek

​ 
​ 
771 Karel de Grote, koning Frankische Rijk.
​773 okt. 9 - 774 okt. 8 na Christus:
Nebelung schenkt aan de abdij van Echternach wat hij bezit in de villa Esch, te weten vier hoeven met wat daartoe behoort. 

​Bron: het Oorkondenboek van Noord-Brabant van 690 tot 1312, deel 1.(1)
De letterlijke Latijnse tekst (Uit: Liber aureus Apternacensis. Deel 2.(1191) Het bevindt zich in de Abdij van Gotha) luidt als volgt:

Ego in Dei nomine Nebulungus pro Dei intuitu et pro remedio anime mee ad
ecclesiam sancti Willib(rordi) dono res meas in villa que vocatur Hesc a , quicquit* 15
ibidem visus sum habere, id est mansos IUI cum omnibus suis appendiciis, id est tarn
terris, casis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumve decursibus, mancipiis.
Si quis vero de heredibus meis c (hanc donationem infringere voluerit, iram Dei
incur rat).
Actum anno III regnante Karolo rege.

vertaald

Ik, in Godes naam, Nebelungus, schenk vanwege mijn gerichtheid op God en vanwege mijn zielenheil aan de kerk van de heilige Willibrord mijn bezittingen in het dorp dat Hesc (Esch) wordt genoemd, namelijk dat wat ik daar geacht word te bezitten, dat wil zeggen vier hoeven met al hun toebehoren, dat wil zeggen zowel akkers, huizen, velden, weiden, beemden, bossen, wateren en waterlopen en afhankelijken. Indien echter iemand van mijn erfgenamen op deze schenking inbreuk zou willen maken, moge hem dan de toorn van God treffen.
Opgemaakt in het derde regeringsjaar van Koning Karel.


Hesc is geïdentificeerd (vgl. Wampach) met Esch a.d. Sauer in het groothertogdom Luxemburg, echter zonder grond. Daarentegen bestonden er aantoonbaar vanaf de 14e of 15e eeuw - in het Noord-Brabantse Esch cijnzen van de abt van Echternach (zie Ferdinand W. Smulders, Brabants Heem, 50-51 en IV p. 29-31). De situering in Noord-Brabant is dan ook de waarschijnlijkste.​

NB.
​Er wordt onderzoek gedaan naar de locatie van de vier hoeven door N. van de Langenberg e.a. Zij zijn in de veronderstelling dat deze hoeven gelokaliseerd kunnen worden. Het betreft het goed Ten Ackeren (hoek Lochtenberg-Haarenseweg) het goed De Breeacker (Gestelse weg), een hoeve op Baerschot en vermoedelijk het goed De Eghelvoert (grens Boxtel-Esch aan de Boxtelse kant). In de Bossche Protocollen wordt vanaf 1412 tot 1768 vermeld dat deze vier hoeven cijnsplichtig zijn aan Echternach.

​

---

1100-1200
1179 Concilie van Lateranen bepaalt dat aan alle kerken een school werd verbonden, zodat elk kind naar school kon.
1191 het Goudenboek van de Abdij van Echternach (Liber aureus Epternacensis).
Bevindt zich nu in de Abdijbibliotheek van Gotha​

1200-1300
​1270 Pastoor Gulielmus van de Parochie Esch



​

​​1300-1400
1301 Kerk vernoeming door hertog Jan II van Brabant van de „parrochie de Eske" die een jaarlijkse cijns betaalden voor de gemene woeste gronden. Hij bevestigt aan Esch uitgifte van de gemeijnt: Craiebrouch, Asgbruuc, Spankelberg en Coije. En een nieuwe heide De Dulselt(25)
1315 eenderde van de bewoners van Brabant sterft aan de pest
1315 Exacte (doch gebrekkige) beschrijving door de hertog van wat de naburen en het dorp Esch precies moeten verstaan onder wat Esch is qua oppervlakte. 
1315 De Ruiting 7  (Rouwdonck)  eigenaar Metta van Rudonc en hare kinderen dragen over hun goed met toebehoren gelegen te Esghe aan Henricus Berwout te Den Bosch. Regestenlijst oud archief G.Z.
1316 De Ruiting 7 (Rouwdonck)  eigenaar Henricus Berewout
1318 Rundersterfte 9/10 van Brabant.
1318 Start bouw Gotische St. Jan in Den Bosch
1318 Oprichting Illustre O.L.V. Zwanenbroederschap in Den Bosch
1322 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Jacob P. van den Aker (Brabants Leenboek 1312-1340)
1340 Esch telt 70 inwoners. Vermelding in het Cijnsregister.
1340 Emerhorst of Nemerhorst. Later Mannengasthuis. Eigenaar Henric van Haaren. Daarna van Coel van Boxtel, Dirk Belensoen, Albrecht Dirck Belensoen en Jan soene Bela Dierick Belensoens -dochter (Hertogelijk Cijnsboek 1340)
1340 Pastoor Wilhelmus, sterft in 1344.
1340 Esch telt 32 cijns betalenden
1351Hendricus Beerwout geeft landerijen uit genaamd Bruijnsrot (Brunschot) in de parochie van Eijssche. 339A.
1367 Al in 1367 is er sprake van 'die braeke op Esschelair', en in 1440 van ''t goed ten Esghlaer op Baerschot'. 
1368 De "Escherbrake" voor het eerst vermeld. R1175.
​1368 De Breeacker: Gerit Ringhwile van Essche verkoopt een pacht van een halve mud rog aan Wouter Herbrechts van den Bredeacker (uit: De Bossche Schepenprotocollen)
​1372 'd Esselair Hoeve (Broekstr. 3). Willem vander Bruggen eigenaar.
​1374 Esch telt 70 min of meer welgestelde personen
Het goed genaamd "die Rudonc" , gelegen in de parochie van Haren.
​Een stuk land gelegen bij "Rudonc"over het water de Aa gelegen in de parochie van Esch.
Reg. GZG 117 blz 35.
​1375 Essche Stroom: visrechten in handen van Eligius v.d. Aker priester in Boxtel en Esch bekend van de H. Bloeddoek  (Bron 1.Wikipedia. 2. Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland)​
1377 Heer Willem, pastoor van Essche reeds overleden. R1802. Vonnissenboek der opwinning.
1379 Huisnijverheid. Esch heeft een smid: Gerit van Essche. R1176, 1177 en 1183.
1379 Eligius van den Aker (van den Berge) overlijdt. Hij was gehuwd met Geertruijt van Lier (+1396)​

1380 Huisnijverheid. Esch heeft een schoenriemmaker: Arnt van Helvoert. R1176.
1381 De Hoge of Overste Brug bij het Oudemannengasthuis en de Lage of Kasteelse of Neersche Brug bij Baerschot worden reeds vernoemd.
Die Bardscot en Baedscot  (Ferd. Smulders, Henk Beijers).
​1381 Huisnijverheid. Esch heeft twee kleermakers: Gerit Gerits die Snider van Esche en Jan Leuwe, snijder. R1176.
1382 Huisnijverheid. Esch heeft een begijn: Juffrouw Ermgard van de Collenberg
Esch heeft een huidenkoper: Coel van Bucstel. R1176 en R1196.
1382 Mannengasthuis eigenaar Henrick vander Emerhorst. Daarna van Jan en Heilwich v.d. Emerhorst.
1382 Dat Emmerhorst van Henrick vander Emmerhorst. R1176.
1383 Huisnijverheid. Esch heeft (nog een) kleermaker: Jan van Lier, snijder. Hij leent geld bij Philip Jozello, Lombard (geldhandelaar, wisselaar, woekeraar) in Den Bosch.
1384 Hoeve die Emerhorst in Essche over die brug. R1177.
1386 Kinderen Hendrik Berwout Huis +  hof op Rudonk (2). Rudonc. Biggenhoeve. Kinderen Hendrik Berwout en Henrick Dicbier. R1177.
1390 Hoeve "ter Roydonc". Eigenaar Henric Berwout heeft twee zonen. Rutger en Henric. R1178.
1390 Schenking door Jan V(r)uchtman en zijn broer (Gerit?) voor het koor en (Gods-) lamp der kerk van Essche. B.P. 1178. 
1391 Hoeve Rudonc van wijlen Henrick van Beke. Zijn weduwe, Yda Henrics Berwout, is dan eigenaresse. R1179.
1392 Kartuizerhoeve van Henrick Godevaerts Dicbier. Bosch Protocol R1179 en 1256..
1392 Pastoor Peter Smit. R1179.
1394 Pastoor Ghisselbertus (Gijsbrecht) Jan J. Batensoen (kanunnik) R1175.
1395 Huisnijverheid. Esch heeft een kleermaker: Peter Ghevartssoen, van Essche: Snijder. Hij is getrouwd met de weduwe van Jan van Lier die in 1383 kleermaker, snijder was. Esch heeft een smid: Lambrecht Colensoen. R1180.
1395 De Pastoor van Esch krijgt een thiend hooij van Peter Ghevartssoen van Essche, snijder.
1395 De Ruiting 3 (Het Vishuys, Rouwdonck) eigenaar Floris vanden Velde (x Elisabeth Godevarts)
1395 Kartuizerhoeve voorheen eigenaar Henrick Dicbier
1396 Yda Henrics Berwout weduwe van Henrick van Beke eigenaar van een hoeve op Rudonc (ter Roydonc)
​1396 de gemeijnt "die Wert" voor het eerst genoemd. R1175.
1396 De Beemd "die Ochel" voor het eerst genoemd. 
​1399 Stuk land gelegen in de parochie van Haren, ter plaatse gezegd "op die Rudonc" Reg GZG 292 blz. 92.

---

1270 Parrochie de Eske 
Voor het eerst wordt ene Pastoor Gulielmus van de Parrochie de Eske vernoemd. Cijnsplichtig aan Hertog Jan I.

Wapen Gerardus van der Wegen. Pastor en medicus te Esch van 1473 - 1489. Wapenboek van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. BHIC.

​1200 Opkomst marktstadjes in De Meierij
1250  Opkomst handel in schaapswol en vlees in onze streken
1350  Pest of de zwarte dood ook in Esch
​1400 Opkomst gilden en schutterijen

---

1380 Eligius van den Aker. Gehuwd, Priester (Rector) uit Esch, met visrechten op de Nemer (Essche Stroom) woonachtig op de Ruiting stoot de Kelk om in de St. Petruskerk in Boxtel. Aanleiding voor de H. Bloedwonderverering.

​In een acte uit 1380 wordt in een omschrijving van het visrecht van Eligius vanden Aker een watermolen op de Essche Stroom ten noorden van Luissel vermeld.
Zijn visrecht op de Essche Stroom begon bij ‘Den Belverse Eijck’ tot aan ‘ten
Rade’ (molenrad) onder Lucel. De ligging van een watermolen op die plek wordt
versterkt door de aanwezigheid van een molenbeek. Bron: Essche Stroom RAAP Eindrapport. 2008

---

12e - 15e eeuw. Eerste versterkte en omwaterde hoeven
Ontstaan  diverse Hoeven m.n.  d'Esselair,  De Kartuizerhoeve, De Emerhorst (Oudemannengasthuis), Swanenborgh, Ruedonck, Hoeve Rouwdonck(en), (Het Vishuys), De Leeuwenborgh, De Spanckert, De Breeacker, Baerschot. De laatste twee waren cijnsplichtig aan Echternach.

1450 Hoeve Swanenborgh (Zwanenburg )

---

1475 Kerktoren van de St. Willibrorduskerk

1926 Kerk RCE 008226

1301 Kerk vernoeming door hertog Jan II van Brabant: verkoop van woeste gronden en heide aan de inwoners van de „parrochie de Eske" die een jaarlijkse cijns betaalden aan de hertog. 
1571 Missaal Romanum of Het Tridentijns Missaal van Paus Pius V gevonden in 2002 in de Essche pastorie.
1598 Pastorale Romanum. Persoonlijk bezit van C(J)aspar van de Herstraeten. Pastoor tot Esch 1601-1633. Hierin werden 21 handgeschreven testamenten aangetroffen tussen de jaren 1601 tot 1629.

---

1492 Oude mannengasthuis. Zorg voor Oude Mannen. 

Oudemannengasthuis. Zorg voor oude mannen.

1340 Hoeve De Emerhorst later Oude Mannengasthuis.
1492 Gebouw  in gebruik als mannengasthuis.
1892 Gemeente Esch eigenaar.
​2010 Particulier.

---

---

1381 Hoge of Gasthuis brug bij het Oudemannengasthuis en de Lage of Kasteelse of Baerschotse brug bij Baerschot. Door de eeuwen heen werden afspraken gemaakt m.b.t. het (gedeeltelijk bv "het vierde part in een gebont aen de hoge brugge") onderhoud in de brugsedulle bv dmv cijnsen. 

---

Kartuizerhoeve aan de Witvensedijk 

1395 - 1462     Eigenaar Henrick Dicbier.
1462 - 1476     Eigenaar Lucas Pieck. Pachter is Gerardus Houbraken 
1476 - 1659     Eigenaar Vughtse Kartuizers van Sint Sophia. Pachthoeve.
1775 - 1965      Eigenaar bestuur De Tafel van de Heilige Geest (armenzorg). Armenhoef.
1965 - 1972     Eigenaar Gemeente Esch
1972 - heden  Particulier eigenaar.
​

---

1400-1500
1400 Huisnijverheid. Esch heeft een ketelmaker: Jan Steen. R1182
1403 De Ruitingh, Hoeve Ruedonck.  "Ruydonc"
M.b.t. de schouw door de regeerders van Haeren of de regeerders van Esch over De Stroom: "Toen onder het Vishuijs iemand verdronk, deden de regeerders van Esch hem begraven aen het Vishuijs."  Gelegen in de parochiën van Haren en Esch. GZG 329 blz. 91 R25. 
1403 De  laeten (pachters) van Ruijdonck (van eigenaar Tobias Muijckens)  onder Haeren, ......., hebben altijd de gemeijnte van Esch gebruikt in torven, vlaggen, weijden. R25-64.
1404 1 cijns van 1 lopensrog jaarlijks voor de Godslamp in de kerk van Esch. R1183.
1405 PastoorJan Proest (Proefst). Had twee dochters. R1192 en 1208.
1407  ... een stuk land in de parochie van Haren ter plaatse gezegd "Rudonc". Reg GZG 365 blz 101.
1412 Baerschot eigenaarJacob Pauwels v.d. Aker
1412 't Goet ten Akeren in Essche. R1188.
1413 Hoeve De Emerhorst. Eigenaar Jan Gerits van Vucht verkoopt dit aan Aert Robbrechtsz v.d. Haut. R1188.
1417 Hoeve Esschelair. Eigenaar Jan Laureijns vd Breacker.
Hij koopt dit van Jan Willem Wouterss. R1190.
1417 Esch heeft een smid; Jan die Smijt
1418 Pastoor Wilhelmus Bylant (wnd.)
1419 De achternaam Van Brunschot is waarschijnlijk afkomstig van een stukje land aan de Leunisdijk tussen de ghemeijnte  Boxstel ende van Essche. In een publicatie uit 1419 wordt gesteld dat iemand het goed Brunschot in bezit had. 
​1421 Huisnijverheid. Esch heeft een oude kleren hersteller: Jan Hacken. R1192.
1421 Pastoor Rudolphus v. Aerlebeke (wnd.)
1421 De Emerhorst in Essche over die brug tussen Lambreght van de Eghelvoert en die Aa. R1192.
1421 ... een stuk weiland gelegen in de parochie van Esch gezegd "die Rudonc" Reg GZG 514 blz 139.  
1422 Brunschot. Land op een stede geheiten bruenschot, Esch. Oisterwijk R 144
1423 Jan vd Berghe natuurlijk zoon van Eligius genaamd Loy, priester...... 
1425 Mannengasthuis eigenaar Jan van der (N)Emerhorst
1426 Brunschot. Erfenis: "dat Bruenschot" Oisterwijk R 145
1427 Pastoor Wilhelmus Bylant (Wnd.)
1430 Kartuizerhoeve (voorheen) eigenaar Willem Dicbier
1430 Jan vd Berghe natuurlijk zoon van Eligius genaamd Loy, priester......
1434 Huis ter Bredeacker. Cijnsplichtig aan Echternach.
1436 Pastoor Johannes Loye (Wnd.)
1437 Esch telt 48 huizen en 250 inwoners
1437 Pastoor Joannes van Andel (kanunnik)
1437 Hoeve Rouwdonck eigenaarJan Berchman
1438 Hoeve Bredeacker eigenaar Jan Hebrechts van de Bredeacker verkoopt aan Henrick Henrics die Roij. Huis, schuur, hof en aangelag. Cijnsplichtig aan Echternach. R1208
​1438 Haardstedentelling: 48 haardsteden ongeveer 250 inwoners.
​1439 De Ruijdonc verkocht. Uitstrekkende vanaf het water de Aa tot aan de straat. Gelegen naast Johannes Berchman natuurlijke zoon van wijlen Eligius , gezegd Loy van den Aker, priester......Arch. GZG Den Bosch inv nr 2724 Reg 856 blz 231.
1439 Er is sprake van een visserij 't Swijmmelse Weer" in de Aa. Was een visgeweer. (Fuik) . De Swijmmel was een beemd tegen de rivier. R1210
1440 "Die Ruydonc" Eigenaar Johannes Beerwout. Hij verkoopt dit later aan Woltherus, gelegen in de parochie van Haren.
1440 Al in 1367 is er sprake van 'die braeke op Esschelair', en in 1440 van ''t goed ten Esghlaer op Baerschot'. R1211.​
1441 Pastoor Godefridus Cuper (Wnd.)
​1442 Huisnijverheid. Esch heeft twee messemakers: Dirck Rijngel en Reynerus Loenman.  Inv.nr. 1850
​1442 Jan Berchman, natuurlijke zoon van wijlen Eligius, priester, geheten Loy van den Aker. Betreft huis, hof, weiland naast  Ruydonck. Hofstad en hof op Ruydonk in Haren R1212 en R1213.
1443 Een hofstede en hof ter plaatse genaamd "Die Ruydonc" gelegen in de parochie van Haren. Eigenaar Wolterus Koeckoek. Daarvoor was zijn broer Johannes Koeckoec eigenaar. Reg. GZG 943 blz 256. en GZG 930 blz 252.
1443 't Goet ten Akeren. Eigenaar Wouter Jacop Pauwels verkoopt aan Jan Batensoen. Bij overdracht van goed Ten Aker blijkt een van de lasten te zijn. Een kwart wijn a.d. kerk van Essche voor de kommunicanten op Pasen. Cijnsplichtig aan Echternach. R1213.
1444 Huis aan de Bredeacker van dochters van wijlen Laureijns Laureijns van der Bruggen.
1444 Hoeve "die Rudonck" in de parochie van Esch. Reg GZG 965.

1445 Huisnijverheid. Esch heeft een schoenmaker: Jan Back.
1445 Pastoor Walterus van Gestel (Wnd.)
1445 Er is sprake van een beemd die ligt grenst aan een kant aan "die nije Aa" en met 't andere eind aan "die Brede Aa".  R1215.
1446 Hoeve Ten Aker. Huis, schuur, aangelang. Eigenaar Jan Batensoen doet over aan Goijart Goijarts van den Broeck. R1217.
1447 Yda Roetart erft van de overleden vrouw en Dirc Roetart de goederen welke Dirc zal komen na te laten. Inv. nr. 1845 . Archief Mannengasthuis.
1450 Hoeve De Breeacker. Eigenaar Henrick Henrix die Roy. Vruchtgebruik voor zijn kinderen Peter en Lijsbeth
​​1450 Swanenborgh ​
1452 Gerard Koeckoek verkoopt aan Paulus vd Nuwenhuys ter plaatse gezegd Belver in Ruydonc . Verkoop van de Roudonk. Eligius van den Aker, priester in Boxtel, had eigendommen op Ruijdonk, Ruudonck. Er is sprake van verkoop (?) van eigendommen van Johannes Berchman, natuurlijk zoon van Eligius vd Aker (Arch. GZG inv nr 2724 Reg 1075.  Blz 293. A. Fasel, Rechterlijk archief Esch, BHIC ) 
1455 Martinus van Elmpt heeft opgedragen aan Lambertus Roetart diverse lopens bouwland en weiland onder Bucstel onder de dingbank van Lyemde. Archief Mannegasthuis. Inv. nr 1846 
1459 Pastoor Henricus Poynenborch (Wnd.). Prietsre en bedienaar van de kerk van Essche. R1230.
1460 Mannengasthuis eigenaar Meeus of Bartholomeus die Momber
1462 Kartuizerhoeve  (voorheen) eigenaar Lucas Pieck. Verpacht aan Gerardus Houbraken. R1247.
1464 Hoeve die Ruijdonck (Vonnissenboek der opwinning) gemaand door het Groot Gasthuis in Den Bosch, wegens gebrek aan betaling. R 1801. 
1464 Hoeve "die Ruijdonck", eertijds van Henricus Beerwouts, gelegen in de parochie van Haren wordt verkocht wegens wanbetaling . Reg. GZG blz.349.
1467 Claes Henrick Claessoen, Rector van de kapelanie der tweede fundatie van 't hoogaltaar der parochiekerk van Essche (16) R1801
1468 Hoeve Ruydonc gelegen in de parochie van Haren. Reg. GZG 1336 blz 366.
​1469 Mannengasthuis. Genoemd Martinus van Elmpt, zoon van Henricus van Elmpt, en Theodoricus Roetart, vader van Ida Roetart te Vrilichoven onder de dingbank van Lyemde in de parochie van Bucstel. Inv.nr. 1847 en 1850
1470 Pastoor Johannes van Dijck (Wnd.)
​1471 Esch heeft een molenaar in de familie Beijs (Bosch Protocol)
1472 't Goet ten Akeren. Strekkende van een straat tot den Buijckberch. Goijart Goijarts van den Broeck moet een pacht betalen aan Willem Jacops van den Aker. Zie 1446. R1188. 
1473 Pastoor  Gerardus d. Weghe v. Amsterdam
1473 Uit een pacht uit een huis in Loosbroek moeten de kerkmeesters en geburen op zo- en feestdagen de vespers laten zingen in de kerk van Essche.
1476 Kartuizerhoeve  Witvense dijk aan Vughtse Kartuizers van Sint Sophia. 
1480 Notenhouten beeld van Antonius Abt in de St. Hubertuskapel op. 1668 Notenhouten Beeld van Antonius Abt vanuit de Bergenshuizense Kapel naar de Willibrorduskerk overgebracht. 1910 bijna hakhout. 1948 door Pastoor Hackfoordt gerestaureerd.
​1483 Ridder van Ranst, heer van Boxtel, geeft voorpoot recht onder bepaalde voorwaarden. Inv. nr. 52.
1483 Pastoor Johannes Henr. d. Aggere (Heer Jan v.d. Dijk) R1253
​1484 Kerkfabriek van Essche koopt 33.000 bakstenen van grote vorm. Wordt over het water aangevoerd vanuit Den Bosch.
1485 Mannengasthuis eigenaar Maarten van Elmpt (x Ida Roetaert) Huis ter (Nemer)horst.  (Bosch protocol R1255). Overgenomen van Liesbeth Willems vd Strijpt. Daarvoor van Jan vd Horst. Hermanus die Momber heeft het vruchtgebruik opgedragen aan Martinus van Elmpt, visser en schepen in Den Bosch. Inv. nr. 1787 en 1852
​1487 Brunschot: Bruijnschot. Een goet in de parochie van Essche, huijs, hof, heyvelt en weyden
1487 Karthuizers voor het eerst genoemd
1490 Baerschot eigenaar J.H. vd Meerendonk
1491 Pastoor Gerardus van Eyck. Hij koopt ook een huis.            
1492 Mannengasthuis. 6 maart: Notaris Hugo Wellis de Aggere verklaart dat Martinus van Elmpt en zijn vrouw Yda Roetarts hun testament hebben gemaakt. Zij bepalen dat te Esch een huis zal worden gesticht voor 6 oude mannen met een vrouw.
1492 Mannengasthuis 11 juli: Notaris Henricus van den Loe verklaart dat Martinus van Elmpt, weduwnaar van Yda Roetarts, een bestuur heeft gemaakt en 3 provisoren aangesteld. Huisvesting voor 6 mannen en een vrouw. Inv. nr. 1626.
​1497/98 Desselaer, Desselair. Den Bosch R1266.

---

Inwoner gegevens 15e, 16e, 17e en 18e eeuw.

---

1368 Hoeve De Breeacker cijnsplichtig aan Echternach.

---

1450 Swanenborgh

---

1500 Hoeve Baerschot

---

1500 Maaien en ploegen in de late middeleeuwen

---

1500 Visserij op en bij  De Essche Stroom als voedselbron.

---

1500-1600
1500 Baerschot eigenaar Jacob Henr. V.d. Meerendonk
1500 In 1500 is Mr. Franck van Groenendaal, scholaster en kanunnik te St.Oedenrode de eigenaar van het landgoed Groenendaal.
1500 Pastoor Godefridus v.d. Aa (Wnd.)
1501 Baerschot eigenaar Lambert v.d. Hezenacker
1502 Pastoor Arnoldus van Cameren (Wnd.)
​1502 Esselaer aan de Bruggestraat. Den Bosch R1271
​1509 De Breeacker. Eigenaar Paulus (zoon van Adrianus) van den Ackeren (uit Cat. Sasse van IJsselt)
1510 Pastoor Johannes Theodo….. (Wnd.)
1515 Mannengasthuis. Genaamd Demerhorst, dat nu als mannengasthuis wordt bewoond. Inv. nr. 1788
​1517 Maarten Luther spijkert zijn stellingen in Wittenberg op de kerkdeur met verstrekkende gevolgen voor de wereldgeschiedenis en voor Esch. 
1520 Mannengasthuis. Provisoren zijn Henricus Pelgrom, kanunnik in de St. Jan, Henricus Pauwelszoen en Heer Nicolaus Hoyberch, decaan te Kuyck. Inv. nr. 182.
1530 Pastoor Christianus de Campo (v.d. Velde) (Wnd.)
1532 Pastoor Johannes H. van Ravensteijn (Pastoor de Lang) 
1536 Hoijlant "die doijlegge" a.d. Aa, in eenen hoijbempt "den Werdt" achter den Collenberg van en neven Gijsbrecht Aert Meliszoon koeijweije. Beertout Jan Wijfliets koopt dit goed met "een arcke oft ghewere om mit eenen corf ofte corven te visschen en daer te mogen gaan ende corven optrecken". R21-12.
1543 Esch geplunderd door Maarten van Rossum.
1549 Brunschot. "den Compt" hoeve in 't Brunschot. Aen de Boxtelse heijde aghter den Collenberg
1550 De Ruitingh eigenaar Fam. Muyckens
1553 14 mei Kerk grafzerk Katelijn Jan Heys dochter
1553 Grafzerk Berthout van Wijffleijt x Maria de Borchgrave. (nu in torenvloer) deze zerk werd hergebruikt in 1731 door Antoni Sopers
1554 huijs (die oude hoffstadt) met eenen wech of eenen dijck genoemt den loenissen Dijck a.d. gemeijnte van Zelisel.
1554 Heer Henrick Gijsbert Eliaesz, vroechmissepriester tot Esch. R19 en R23.
1555 Philips de Tweede Spaanse overheerser.
1556 Accoord tussen Esch en Boxtel over de grenzen en turfrechten.  De grenspalen worden in concreto vastgesteld. Inv. nr. 67 
1557 19 oktober Kerk Grafzerk Jenneken Reyner van der Meer dochter
1557 Essche Stroom: oliemolen eigenaar Reijnder Loyen bij de Lage Brug.
1558 Henrick Gijsbrecht Eliaeszoon, vroechmissepriester tot Esch. R19.
1558 Baerschot eigenaar Thomas Peterse Lootgieter
1558 Mannengasthuis Provisoren Mr Henrick Pelgrom, Jan Beijens Pauwelszoon en Joost Joosten melden aan de Schepenen van Den Bosch dat de bezittingen van het Gasthuis verwaarloosd waren vwg hunnen ouderdom en impotentie. Zij stellen andere provisoren voor. T.w. Jan Goijaartszoon, priester, substituut van den Pastoor in Esch, Herman van Akeren, Schepen te Esch en Jan van der Masen, procureur in Den Bosch. Bron: Cat. Sasse van Ysselt, 1e suppl. 248,
1559 tot 1658 Johan van Horne krijgt Esch in Leen van Philips II tevens Hertog van Brabant. Daarmee behoort Esch tot de baronie van Boxtel, samen met Liempde en Gemonde. De pastorie van Esch is "genochsaem gedoteerd bij haer selve ......"
1559 Margriet, weduwe van Gerart Gijsbert Eliaas sticht een weekmis in  Sinte Hubrecht Capelle op Wargarshuijse voor haar en haar familie.
1559 Mannengasthuis. Kinderen, Claes, Anneke en Elisabeth van Jan van Elmpt worden veroordeeld afstand te doen van bestuur en de goederen van het Manhuys.Inv. nr. 1403.
1562 Mannengasthuis. Conflict tussen voorstanders van het Mannengasthuis en de erfgenamen van wijlen Jan van Elmpt. Inv. nr. 1903.
1563 Heer Jan van Horne, ridder baron van Boxstel enz verheft de Heerlijkheid van Esch met hoge middelbare en lage justitie . 
1568 80 jarige oorlog
1569 Heer Jan Henricxs van Herpen, pastoir tot Esch. R2.
1569 Brunschot aan de gemeijnte Zelissel (Boxtel) 
1571 PastoorJan Jans Goyarts v. Haaren. Pastoir van de parochiekercke tot Esch. Hij heeft een huijsinge bij de plaetsche. Tussen kerkwech en Groenenwech, van kerkmuur tot straet. Den Buijckberg. R23.  

​1571 St. Willibrordusgilde genoemd in archiefstukken.
1571 Joncker Adam die Borchgreve "hoopman" van het gilde daegt Fransen Matheeusz en maent tot betaling aan Michiel Willemsz  volgens het charthen van dijen cum expensis aut alias. R3. Er is dus een reglement.
1571 Brunschot. Leenhoeve ter plaatse genoemd het Brunschot. (Brabants leen). (Was van Peter Janssoen van Broegel.) R23. 
​
1572 Kartuizers vluchten naar Esch/Boxtel
1573  Mannengasthuis Eerste Inventaris. Ondertekend door Pastoor Jan Jans Goyarts
1575 Roudonck. Eigenaar Catharina, dochter van Willem van Ghijsselen . Haar kleindochter Catharina erft dit.
1575 Rekening reparatie van de lege brugge met twee nieu hecken, posten mettten ijserwerck, 2 harren, 2 oogen, 1 cram. 2 gld, 8 stuijvers.
​1576 Desselaer, Desselair
1578 Esch "genaast" door Philips II en verkocht aan Boxtel 
1579 Karthuizerhoeve pachter Wed. Gerart Gijsbert Eliasz
1579 Swanenborgh (het spellhuysken "den Swanenburgh") eigenaar Adam de Borchgreve - Muyckens .Tevens hoofdman van de St.Willibrordusgilde
1580 Gerard van Horne Heer van Boxtel, krijgt Esch en Liempde opnieuw in leen van Philips II
1580 (?) Corpus en gemene naburen van Esch beklagen zich dat door toedoen van de plunderingen van Maarten van Rossem zij en de kerk zeer verarmd zijn en de pootkaart is gestolen. Zij verzoeken de landsheer enig land te mogen verkopen en het strooisel en hout te verhuren. Verzoek om op Aschbroeck en Creyenbroeck "niet meer dan 2 ganzen en een gent" te mogen houden. Verzoek Gewichten en maten aanpassen aan die van Den Bosch. Inv. nr. 53. 
1581 Mannengasthuis. Jan Lenaerts provisor, schepenen e.a.  lossen een bedrag af wat Pastoor Heer Jan Jan Goyaerts presbyter en pastoor van Esch, in zijn zak gestoken heeft. Inv. nr. 1907. Archief Mannengasthuis.
1581 Pastoor Leonardus Leophardus Janssen (alias van Bornbergen van Bergeijk of Lenaert van Boyberge). Ontfangende jaarlijck de grote ende cleijne thiende. R6.
1581 Pastoor Paulus Hacken
1581 Plakkaat van Verlatinge. Holland roept de onafhankelijkheid uit van Philips II met verstrekkende gevolgen voor ons land en voor Esch.
1587 Baerschot eigenaar Thomas Lootgieter
1590 "den Esselair" R23
​1591 Brabant wordt Staats Brabant. Generaliteitsland.
1591 Overzicht aan Zijne Hoogheid van de menigvuldige en ondraaglijke lasten welke het dorp sedert 1587 krijgt opgelegd . Inv. nr. 361.  
1593, juli 4
 Schepenen, burgemeesters, kerkmeesters en H. Geestmees­ters der heerlijkheid van Esch verklaren, dat door de plundering van het dorp op 28 en 29 juni 1593 door de ruiters en soldaten van Zijne Majesteit, die te Vught gelegen hebben, de ingezetenen in grote nood zijn geraakt en de zware schattingen, welke hun dagelijks worden opgelegd, niet kunnen voldoen, aangezien zij veel vee, huisraad en voedsel verloren hebben. Zij verzoeken van verdere schattingen verschoond te blij­ven. Inv. nr. 325.
1595 Kapelaan/Pastoor Caspar v.d. Herstraten. 
1597 eerste doop- en trouwregister
1597 Mr. Jan Joost Sweeren, custer, moet door ingesetenen betaalt worden of een vat roggen leveren. R5.
1598 St. Willebrordusgilde. Kaart van de Schutterij van den Voetboog te Esch. Cat. Sasse v Ysselt 1915 nr 378 a. 
1598 Roeloff Jansen protesteert tegen Lambert Stoters Peterssen dat hij de sone van Mechtelt Maessen heeft opgesteukt dat hij bij de Geuzen zoude lopen ende sijne hoeve aenstoken. R5. 
1598 De Schepenen krijgen een sleutel van de Comune ofte kiste alwaar inne behouden worden de secreten ende segel van den dorpe alhier. R6.
1599 Heer Hanrick Goossens, diender vander yerster missen (vroemispriester)

---

1517 Luther in Wittenberg, Duitsland.
Protestantisme in opkomst. Gevolgen voor Esch.
​
1555 Grafzerken in de kerk o.a.Pastoor C(J)aspar van de Herstraten. 1601 - 1633. 
​

---

1543 Brandschatting door Maarten van Rossum.
​Tot twee keer toe werd Esch geplunderd.

1543 Maarten van Rossum Anonieme houtsnede eind 16e eeuw . Collectie Rijksmuseum

---

1558 Heerlijkheid Esch in leen aan Heren van Boxtel
​Philips II verkoopt de Heerlijkheid Esch aan de Heren van Boxtel. In 1578 Esch "genaast" door Philips II en verkocht aan Boxtel 

Kasteel Stapelen

---

​1571 St. Willebrordusgilde 
Joncker Adam die Borchgreve, ​"hoopman" (hoofdman) van het Essche Gilde , genoemd in Bossche Schepenakte.

---

​1581 Plakkaat van Verlatinge. Keerpunt in de Nederlandse geschiedenis. Holland roept de onafhankelijkheid uit onder Philips II. Gevolgen voor Esch.
​Eerste Onafhankelijkheidsverklaring .
1591 Staats Brabant (= Generaliteitsland) uitgeroepen door de Staten Generaal

---

Home

1600-1700
1600 Albert en Isabella , Hertogen van Brabant eisen namens de provisor van het Mannengasthuis invordering van renten desnoods onder dwang. Inv. nr 1897.
1600 De Hoeve Roudonck heeft een duifhuis. Brab. Heem VII 1955. Knippenberg
1600 Schepenverordening m.b.t. gedragsregels ter vergadering.
Bij twisten en verschillen van mening tussen heeren schepenen en de wethouderen behoren zij t.b.v. de gemeijnte altijd met elkaar "in alle gerechticheijt, beleeftheijt ende vriendschappe te wandelen en te leven. Mocht men toch van mening verschillen en "kijffelijcke woorden" gebruiken dan is men gehouden zijn medeschepenen en wethouderen een goede tonne biers of zes gulden te geven om die met "malcanderen terstonts int minnelijke te verteeren" ​ R6.
​1601 Heer Steven Hanricks, vroemispriester. R7.
1601 Karthuizerhoeve gepacht door Henrick Peter Verhoeven en Aleid Huybert Jan Goessensdochter.
1601 Pastoor Caspar (Ook wel Jaspar, Jasparen en Gaspar van der Herstraten, (Heirstraten)
1601Testament verleden voor Heer Caspar Leophardus, pastoor van Esch.......... (van der Herstraeten)
1602 Door Schepenen, Kerkmeesters, H. Geestmeesters , gezworenen en burgemeester van de Heerlijkheid Esch worden 25 bunders van de gemeente verkocht tot betaling van dorpsschulden. Daarover moet cijns betaald worden. Dit met goed vinden van Albert en Isabella , Hertogen van Brabant. Onder voorwaarde dat "geen land aan kloosters of ändere doode handen"za; worden verkocht. Inv. nr. 57.
1606 Jaspar vander Heirstraten, priester en pastoor koopt een huijs afkomstig van Pastoor Jan Jan Goyaarts tussen de kerkwech en de Groenewech. Huijs bij de plaetse. R23.
         1610 Gildekeizer na 3x Gildekoning
         1612 lid Broederschap O.L.Vrouwe Den Bosch.
         1614 Doodschuld voldaan. De doodschuld, soms ook ante obitum genoemd, is een bedrag dat het sterfhuis betaalt aan een corporatie waarvan de overleden persoon lid was. ... Het was een schuld die elk nieuw lid (van de broederschap)op zich nam maar die meestal tot aan de dood kon uitgesteld worden.
          Vluchtte rond 1629 naar Swanenborgh. 
1602 "De Ruydonck". Eigenaar Heijlwich van Gerwen. Bestaande uit .............. en visserij in het water de Aa alsmede  Cijnsplichtig aan Echternach. (Inv. GZG nr 2522 blz 182)
1604 Baerschot van Peter Th. Peterszn, Loodgieter, J. de Bitter, Melchior J. Donckarts
1607 Ackerlant streckende van de Kerckpat tot de Spoelsteeghde
1611 Hoeve De Spanckert (Postelstr. 21?) van Reijnder Loyen?
         Deze was reeds in de16e eeuw eigenaar.
1611 Roudonck. Een steenen huijs, duijfhuijs, backhuijs put en hoven, tesamen omgraven sijnde, met een hoeve landt daarbij gelegen, gestaan en gelegen in de parochie van Esch.
Een visscherije loepende ende vlietende in den parochie van Haren, strekkende van den Luijcelsen geweire totter visserijen der erfgenamen Wijtfliet tot Essche.  Lambrecht Millinck van Gerven was Heer van het huis Roudonck overleed in 1611 en werd begraven in de kerk van Esch. Grafzerk in torenvloer. R23. Bron: Sasse van Ysselt. Taxandria 5e jeg 1898. pag 190.
1613 Swanenborgh Wolleffganck  Endevoets x Mechelt van Hedel. Mech(t)eld was een dochter van Gijsbert van Hedel en Elisabeth Muyckens, vrouwe van Zwanenburg. Zij kregen een zoon Borchard Endevoets.en een dochter Maria Endevoets. Bron: De protocollen der Helmondse notarissen. nr. 14. en Taxandria V pag. 141 e.v.
1615  Kerk Grafzerk van Andries Timmermans, Tevens zijn vrouw Margriet Jordens  (1613) en Hanrick Jordens (1620)
1615 - 1618 Karthuizerhoeve pachters Aert Gielissen van de Zande en Jenneke Petrus van de Ven
1615 Kerkmeesters en H. Geestmeesters verklaren dat zij hun rekening aan de Pastoor van Esch hebben voldaan. Zij protesteren tegen deze beschuldiging. Inv. nr. 389.
1620 School en kapelanij aanwezig. Nu Leunisdijk 7.
1621 Herberg en Brouwhuis De Twee Zwanen brandt af
1629 Belegering en val van Den Bosch. De kerk wordt door De Staten Gen. ontnomen. 
1629 Ten tijde van de veroveringhe van de Stad 's Hertogenbosch Esch wordt zwaar getroffen door de aanwezigheid van het "legersvolck seer swaar belast en gans bedorven in 't ruineeren van haere huijsingen. Sware sieckte ontstond. Niet meer als 8 of 9 getroude personen bleven bij malkander. Verderf en verval ontstond, onbekend met de costuijmen. Indringingen en quade possessien zijn ontstaan met de gebruijken van de gemeente" R 62.
1629 Swanenborgh Coenraat Endevoets . Corstiaan Willems van Giersbergen oud 50 jaar verklaart voor 30 jaar dat Heer Casper, onsen pastoor, op die huijsinge van Jonker Wollefganck Endevoets was comen wonen, had hij over die graeff een vonder doen leggen om daar zelf over te kunnen gaan. De mannen van het gasthuis trokken de vonder weg als hij er over was, en legden die 's morgens weer neer. R23.
​1629-1650 ..... totten visscherijen der erffgenaemen Wijtfliets tot Essche. Lant ter plaetse die Ruijtinck, Esch.
1633 Kerk Grafzerk Gasparus van der Herstraten pastoris hui`, ecclesiae Essensis…  Grafzerk in de torenvloer.
1633 Pastoor Henricus van Duppen. Heeft moeten vluchten door ordonnancye en plackaten de hoeghmogende Staten van Hollant. R23.
1634 Honorine van Witthem, gravinne... als vrouwe douariere van de Heerlijkheid van Esch achtergelaten bij haren eerste man Geraert de Hornes. Deze Heerlijkheid is bij haer hoochmogende affgelost.
1635 - 1658 Karthuizerhoeve Pachter Goyart Janssen van Gestel
​1635 Swanenborgh. Voor 1635 was Borchart Endevoets eigenaar. Hij was getrouwd met Catharina van Dript. Hun dochter is Maria Endevoets.  
1635 Swanenborgh eigenaar, kleindochter van Willem Muyckens, Maria v. Boschuysen - Wollefert Entefuets (Endevoets) verkoopt aan Wolphart Endevoets "een hoogh steenen huijs in sijne grachten liggende, gemeijnlijk genoempt Den Swanenborgh, gestaan ende gelegen binnen de parochie van Esch en de daarbij behorende landerijen"
1635 Onderhoud Hoge Brug "....is geordoneert dat al degene die zijn gehouden int onderhouden.... in plaetsen van delen plancken ..........binnen den tijt van drie weken moeten daer leggen goede eijcken bruggeplancken oft............ moeten doen beschoijen met beschoijplancken ..........tot profijt van den here. R26.
1636 6 oktober. De lege bruegge moet binnen 14 dagen gerepereerd worden.
1637 Kerk in protestantse Nederduits Gereformeerde handen
​1639 Geordonneert door de Heeren Schepenen dat allen de nabueren van Esch voortane alle sondagen tacht uueren te comen en de vergaderen aan de geboijen. Wie niet aanwezig is betaalt 2 potten bier aan de nabuer en 3 aan de schepen.    .............. R23.
1639 Swanenborgh eigenaar Coenraet Endevoets. R23.
​1640 De Leeuwenborgh eigenaar Jonker Rogier van Broeckhoven. Omgraven steenen huysken (vervallen) met hof, erve, grachten en de cingel en de geheele visserije . R25-86.
1640 Brunschot. Er wordt  gesproken over de ‘brunschotse weij’. 
1641 Geordoneert door de Schepenen. Wie niet ter vergadering komt wordt door de vorster aangezegd om "een vaen biers" dadelijk bij de deelnemers (gecompareerde) te bezorgen. Het dient door de "gebrekelijken" betaelt te worden. R10
​1641 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Hubertus van den Leemputte
1642 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Hendrik v.d. Leemputte en Johanna v. Ravenstein. Een omwaterde hoeve. R23-138.
1642 Inkwartiering van de ruijters en legervolk vergoedingsafspraken in de Herlijcheijt "'t dorpken van Esch"
​1644 Ordonnantie. Op 2e Pinksterdag worden de beesten geteld. De tellers hebben daartoe een eed afgelegd. en aanvullende maatregelen en boetes. R10. 
1646 Ordonnantie. De gecosen borgemeester moet binnen 24 uur de eedt afgelegd hebben voor den drossaert. Op boete van 25 gulden. R10. 
1647 Hendrikus van de Leemputte pastoor, tevens plebaan van de St. Jan, tevens gekozen Vicaris Capitularis door de kanunniken van het Kathedraal kapittel . Geboren in Den Bosch 1587. Studeerde in Leuven, Licentiaat en docent in de Godgeleerdheid, ervarenheid in de oude talen. Bestuurde het Bisdom omdat de Bisschop Bergaigne niet gewenst was in Den Bosch na de val in 1629. Katholijk Meijerijsch Memorieboek, Ant. van Gils, 1819.
1648 Vrede van Munster. Esch officieel deel van Staats Brabant.
1648 Ordonantie aan de nieuw te benoemen burgemeesters. Zij zetten beleid uit waardoor ze zelf zorg dragen dat hun inkomen geregeld is. R10.
1650 Mannengasthuijs Provisor Thomas Meussen.​ R23.
1650 Ordonantie. Geswoorens zullen ontfangen het torffgeld. : "Gebreckelijken" moeten betaelen evt zelfs dubbel. Verhuren van heijstrausell en kopen van leem is tevens aan regels gebonden.
Er worden ook vreemde schapen geschut op een hoecxken der Esser Gemeijnte.  R10 en R19a
1651 Goijaart Andriesse Timmermans schoolmeester en secretaris. R24.
1651 Jan vander Wandt, secretaris. R24-15
1652 Goijaart Andriesse Timmermans beleent van het Corpus een stucxken ackerland "den Schoolacker" School en Kapelanij. De schoelmester sal daarvan hebben tot hoff a.d. hoeck vant schoelhuijsken. Later vervangen door Protestant Jan Joost van der Wandt. Nu Leunisdijk 7.Jan van der Wandt, coster ende schoolmeester tevens secretaris. R24
Jan Timmermans, zoon van Andries Timmermans (was kerkmeester in 1599 en stadthouwer in 1600) en Margriet Joerden Luyens, student in de universiteijt van Douay, erft woonhuys, ....brouhuys bij de kerk. R22 - 50
1652 Jan vander Wandt subsecretaris Jan Adriaens van Casteren. R25.
​1653 Jan Adriaens, priester ende voormaals Cappelaen ofte onderpastoor van Esch. Heeft 33 jaar op de Cappelanij gewoond. R25-11
​1654 Hoeve Op den Grotenacker (Haarenseweg 29) eigenaar Lambert M. v. Gerwen
1654 Request aan de Raad van State om verlaging van de taxatie . Vergelijkbare Gemeenten betalen veel minder. Mensen zijn vertrokken uit Esch omdat zij door de hoge lasten de kost niet konden winnen. Inv. nr. 365.
1654 Swanenborgh eigenaar Ida Entefuets
​1655 Groenendaal 2 eigenaren waren de erfgenamen van Willemken, weduwe van Peter van Walraven en daarna Catelyn, weduwe van Jacob vd Sande
1655 d'Esselair (Broekstraat 3) eigenaar Meester Aert van Broeckhoven
1655 Heikant 2a Boerderij van Sterks. Eigenaar Hendrick Peters van Eynthoven
1655 Baerschot eigenaar Robbrecht v. d. Berckenbosch
1655 De Ruiting (?) eigenaar Jonker C. Proening
1655 Hoeve Op den Grotenacker (Haarenseweg 29) eigenaar Lambert M. v. Gerwen
1655 Hoeve Op den Grotenacker eigenaar Joffr. Maria van Honselaer. Tweedeling Gulickse Hoeve en Gerwense Hoeve (zie de kaart van Blaeu 1664)

1656 Ordonantie. Inwonenden moeten borg betalen. Dit komt ten goede aan de H. Geestarmen. Op straffe van betaling van boete die ook ten goede komt van de H. Geestarmen. R11.
1656 Hoeve De Ruijdonck eigenaar Jhr. Tobias Muuijckens, onder Haeren, hun pachters hebben altijd de Gemeijnte van Esch gebruikt in torven, vlaggen, weijden. R24.
1657 Catharina en Elisabeth zijn dochters van Jonker Bartholt Muijckens. Zij verkopen grond, beginnende bij het oude mannengasthuis, die eerder van Jonker Honselaer en Jonker Pybus d' Adama was.
1657 Het Corpus Esch verklaart dat mensen uit aangrenzende Gemeenten zoals Vught, Haren en Helvoort sinds mensenheugenis op de gemeijnte van Esch weijen ende torff oft heij stecken zonder daarin gehinderd te zijn door de inwooners der aangelegen dorpen zonder dat ze daarvan gepretendeert of genoten hebben. Er is onduidelijkheid al jaren over wie van een ander dorp turft en heij steekt en wie aan welk dorp cijns betaalt. R25.
1658 Pastoor  Hubertus van den Leemputte
1658 Conflict over onderhoudsplicht over de helft van een gebont in de Hoge Brug. Tot zo lang zal men het uit de dorpskas moeten laten maken. Inv nr. 73.
1658 Jan Adriaens van Casteren, oud schoolmeester van Esch en plaatsvervangend secretaris. R25 en R62.
1658 De Heerlijke Rechten van Esch worden ingelost. Esch wordt een Staats dorp.
1658 Mannengasthuijs provisoren Thoomas Bartholomeeus Roetaerts en Hendrick Peeters van Eijndhoven. R62.
1658 Ordinantie van leemsteken. Afspraken over hoe en wat en betaling.
1658 Grondaankoop door Gemeente Esch. Heij, weij en nieuwlant aan Helvoortsdijck door Vught overgegeven aan de gemeente van Esch. De eigenaars hoeven niet meer te betalen in de belasting dan eerst in Vught.
1659 De Heerlijkheid Esch is afgelost door de Staten Generaal. R11. Zie 1658.
1659 Kartuizerhoeve verkocht aan Rogier van Broekhoven Arnoutsz
1659 zie 1629 terugblik op de gevolgen van de val van Den Bosch voor Esch.
1660 Het Swartven, sijnde Gemeente van Esch, werd verpacht oft verhuurd om te turven, door Esch, sonder enige interdictie van de regenten van Vucht.
1660 Mannengasthuis. Provisoren Thomas Bartholomeussen Roeters en Hendrick Peters van Eyndhoven
1660 Verordening tegen het opnemen van vreemde vrouwen of meisjes tenzij tegen borgstelling van 250gld of een boete van 12 gld. (tot ontlasting van den H. Geest voor hen en de kinderen die zij zullen krijgen. R11 en R62.
1660 Bestuurs-en Openbare functies alleen uitgeoefend door mensen van de ware Religie dus Nederduits Gereformeerd.
1661 Op last van de Raad van State wordt dmv het ingraven van grote witte en blauwe stenen de Paalscheiding tussen Vught en Esch bepaald.
1661 Swanenborgh eigenaar Willem Endevoets
1662 Baerschot eigenaar Frederick Henderick Sweerts de Landas, Rentmeester. Aanhanger van de gereformeerde religie en niet vies van smeergeld. R 30-137. Brab. Heem 1966 18e jrg. Zie 1677.
1663 en 1664 Watersnood. Gevolg armoede. Verzoek tot uitstel van betalingen
1664 Trouwreglement. Trouwen mag alleen ten overstaan van  Dominee of Schout
1664 Cruijs. Ackerlant , dries en houtwas. Omtrent den Collenbergh. 
​1665 Overstroming. Hooij en weijvelden zijn in de zomer en het meestendeel van de ackerlanden door den langdurighen regen en de hooge wateren ondergeloopen ende van de reviere overgevloeijt. Er zijn zeer weinige  vruchten gecomen, sijnde het gras op de meeste plaatsen verrodt ende bedorven. R62.
1665 Mannengasthuijs Provisoren Thomas Bartholomeus Roetaers en Harmanus Pelgrom.
1666, 1678 Toezicht op turven moet "door die van Boxtel" aangescherpt worden. Boete van 6 gulden wie dit gebod overtreedt. Inv. nr. 67
1666,  Diverse grensconflicten met Boxtel en Vught. Hiertoe worden diverse grote blauwe stenen ingegraven om de grenzen te markeren.
1666 Jan van der Wandt, coster ende schoolmeester tevens secretaris is overleden. Hij mocht een gemeijne acker gebruijken omtrent die schole binnen Esch (Eerst beleend aan Goijaart Andriesse Timmermans) Jan beloeft de schole en sijn woening goed te onderhouden. R25 en R24. R62.
1667 Mannengasthuijs provisoren Herman Pelgrom en Roelof Bartholomeeus
1668 "het Brunschot" eigenaar Jhr. Jan Back van Wijtfliet. R62. 
1668 Protestantse gemeente Boxtel en Esch gaan samen.
1668 Notenhouten Beeld van Antonius Abt vanuit de Bergenshuizense Kapel naar de Willibrorduskerk overgebracht. (uit: Essche Schepenrol 1668-1726) 1910 bijna hakhout. 1948 door Pastoor Hackfoordt gerestaureerd.
Heer Jan, priester en cappelaan tot Bockhoven verklaart dat 60 jaar geleden "seker beelt, gestaan in de Bergenhuijsense Capelle is gebrocht in de kerck van Esch".R13-123.
1668 Mechteld van de Pol, weduwe van Jan van der Wandt, en haar zoon Michiel van der Wandt, bereiken een accoord over haar inkomen en dat van haar zoon. R62. 
1668 Commotie over de maagdelijkheid van Maria Rossems. Mr. Antonij Vermeulen, chirurgijn van den Casteele van Boxtel greep naar de borsten van Maria. Zij zou geroepen hebben: "Comt, voelt ghij mijn borstjens eens". Hij verklaart voor notaris Jan van den Heuvel dat hij dat deed op haar verzoek. "Zij zeggen dat ick een kind zoude hebben gehad; voelde ghij mijn borstkens, off de maagdelijcke schijffkens daer noch in sijn".  Vermeulen heeft "bij haer comende oock haere borsten gevoelt"
1669 Regeerders en arme ingezetenen van Esch verzoeken de Raad van State remissie van verpondingen enz. vwg watersnood en verrotting van het gewas. Hierdoor is eenderde van de inwoners weggetrokken en de rest tot armoede vervallen. R62.  R281.Inv. nr. 346.
​1670 Onderhoud "leege brugge so veel als de cele ..... vermelt". door Geslacht Timmermans (?) R26.
1670 Kartuizerhoeve eigenaar Jan W.P. v.d. Braak
1670 Groenendaal 2 eigenaar Nicolaas van Susteren
1670 verbod op verhuren van woningen van "uytheijmsen" zonder borg. Ook geen vreemde vrouwen, swanger sijnde te logeren en bastarden aen te nemen. Zie 1660. R12.
1671 Verbod om turf te steken wordt veelvuldig overtreden.
1672 Pastoor (Huijbrecht) Hubertus van den Leemputte. Roomsch priester. 
1672 Schuurkerk op het Klokwiel
​1672 Swanenborgh eigenaar Ida Entenfoets-Luijsinge
1672, 1677, 1680, 1689, Leningen door schepenen en regeerders van Esch tot betaling van achterstallige dorpslasten. Inv. nr. 322.
1672 Franse milities te Boxtel hebben kerk en huizen, schuren  en alle granen van Esch gevourageerd, wijtgenomen eenige weijnigen boeckweijt. Kerk en huizen beschadigd, meubelen, kasten en kisten opengeslagen, vee, paarden, hoij en de stroij en gewassen geroofd. De ingesetenen van Esch kunnen daardoor de lasten niet opbrengen. De regeerders van Esch hebben geld moeten lenen. R27, R61. Inv. nr. 394.
1672 - 1684 Er is een Schutsboom aan de straat nabij ackerland "den Vinckenheuvel" Er is een hoeve lands (woonhuis enz) "de Bocht"in de Weijacker bij de Schutsboom. R33, R31 Algemeen Schepenprotokol
1673 Juffr. Catharina Muijckens eigenaar omwatert steenen huijs Roudoncq. Visserij met het ghewere (fuiken).
​Koper is Hendrik Lambert Verouden.
1673  Prijzen van vee en werktuigen. Best paert 70 gld. Slecht paert 45 gld. Winterkoei 33 gld. Vael blaerkoeij 26 gld. Bont veers 23 gld. Vercken 8 gld. Een waghen 16 gld. Een hoogkarre met een eertkarre 10 gld. Een ploegh 5 gld. De groote roije koeij 36 gld. Een bruijne veers 25 gld.
1673 Arnold de Cort opvolger van de overleden Michiel van der Wandt als schoolmeester. R27 
1673 Verklaring dat Mr. Jan Adriaens van Casteren 25 jaar in Esch heeft gewoond, en schoolmeester, borgemeester en H.Geestmeester en Schepen was en teven plaatsvervangende gesworene clerck op de secretarije. Zijn vrouw handelt in vlas en lijnwaet.
​1673 Sententie (vonnis) van den Raad van Brabant te 's Gravenhage. Esch mag ontvangen de verpondinghen en andere dorpslasten vanwege de verkochte en nieuw gecultiveerde landerijen aan ofte omtrent Helvoirtdijck. R27.
1674 .......... terwijl de naburen zich moeten melden als de klok geluid wordt,............... Inv. nr. 395.
1675 Een adelijk huijs  met en hof ende boomgaart gelegen rontsomme in der grachten "Den Roudonk". Eigenaar zijn Catharina van Vlierden en den heer Meurs. Jhr. Gerardus Proeningh van Deventer is gevolmachtigde namens hen. R26-40. Taxandria 5e jrg 1898. pag 191.
1676 Esch leent 300 gulden om executie door het Franse leger te voorkomen. R27. 
1676 Inkomen Meester Arnoldus de Cort ...... en 16 welgelaeden karren messe tot onderhout van sijnen hoff.... R27. 
​1677 Baerschot. Robbrecht van den Berkenbosch verkoopt op 7 mei aan  Ferd. Hendrik Zweerts de Landas. R30 - 137
1678 Rouwdonck  eigenaar Rogier Nagelmakers.
1679 Dominee Samuel de Wael wil een zak "van verworpene sement steenen" overdoen aan Henderick Lamberts Verouden " om daarmee zijn goot te besetten"
1681 Baerschot eigenaar Hendrick Sweerts  de Landas
​1681 Essche verpondingsboek vermeldt namen Lochtenberg en Pickenhoeff
1682 Roudonck. Ene steene huijsinge met hare gronden, hof, boomgaert enz. Eigenaar Herman Pelgrom de Bije
1685 Samuel de Wael, predikant tot Boxtel, Liemde en Esch. R13. Pastoor in Esch. R28.
​1685 Repareren van Baerschotse en de Gasthuisbrug door aannemer Hendrick Verouden. Inv. nr. 147
1686 Swanenborgh eigenaar Christina Endevoets. R28
​1685-1690 Huijs aan den heijcandt, aan de gemeente van Esch; ackerlandt "de groene wecht"tussen kappelanij en de Reijgerskant. (schepenprotocol)
​1687 Mr. Johan de Bresser gewoont hebbende binnen esch, nu priester te Wijntersse. R13-76.
1691 Brunschot wordt beschreven: ‘het weijvelt ter plaatse het Brunschot’.
​1692 Twee schepenen worden als gijzelaars naar Oosterwijk gebracht (totdat een lijst van karren en paarden is ingeleverd) R13-7
​1693 Muyckens eigenaar Roudonk. 
1693 Lening door schepenen van 2000 carolusgulden.
1696 Pastoor Theodorus Vos (of Voskens)
1697 Verklaring dat tusschen het heckengat (nabij gasthuisbrug) en het perceel hoylandt "den Swemmer" een sekere erve, genoemt "de hooge weije" voor desen altijt gebruikt is geworden voor eenen harden wegh (Haarenseweg)
1697 Tiendensysteem ingevoerd.
1698 Conflict tussen de Raad van State en de Abt van Echternach over het Collateraal recht in de Meijerij. (Arch. Raad en Rentm. gen. nr 11 RA 's Bosch.
1699 Ingekomenen zonder borghtochte moeten binnen 14 dagen betalen aan de Regeerders alhier of van hier vertrekken. "op de peene van 15 gld". R13-99.

---

Esch, op 16e en 17e eeuws historische kaarten: Jacob van Deventer, Hondius, v.d.Burgt, Jansonius, Roman-Visscher, Blaeau, P.Schenck

​1629 Val van Den Bosch Protestantse invloed. Gevolgen voor Esch.

Pastor C(J)aspar van de Herstraten (1595-1633) vlucht. Bron BHIC Wapenboek Illustre Vrouwe Zwanenbroederschap

1610 Keijser Gildeschild van Pastoor Caspar van de Herstraten

In zijn Pastoraal Missaal van 1598 zijn 23 handgeschreven testamenten opgenomen. Priesters waren in die tijd bevoegd om testamenten te maken. 

Bezit verschillende percelen grond in Boxtel Cleijnder Liempde, Roont en Bruekelen.
Bron: Boxtel Regesten Vrijwillige rechtspraak 1631-1640 . Collectie Heemkunde Boxtel.

Deze Pastoor is zeer nauwgezet. Dat blijkt uit een kerkvisitatie in 1623. Zijn Sint Willibrorduskerk ziet er proper uit en de kerkrekening en de armenrekening zijn met een aanzienlijk batig saldo afgesloten. Bron: J.J.E.M. de Visser. Boxtel, een heerlijkheid tussen twee Heeren. 2013.

1648 Staats Brabant: Protestantse onderdrukking. Gevolgen voor Esch.

1648/1649   in gebruik als schoolhuis. 
​1818 - 1873  in gebruik als pastorie.
1873 heden in gebruik als woonhuis.

Voormalig schoolhuis en pastorie Leunisdijk 7.

---

1629 Val van Den Bosch door Frederik Hendrik.
1637 Essche kerk in protestantse handen
1672 Schuurkerk op de Klokwiel
1716 Eerste torenklok of Mariaklok van klokkengieterij Mamees Fremy (door de protestanten)
1767 De Raad van State beslist: de bomen bij het kerkhof zijn van de kerk; niet van de gemeente
1787 Eerste "raathuys" tegen de zuidzijde van de toren (tekening Hendrik Verhees).
1798 Kerk weer in katholieke handen, mede door medewerking van de protestantse Graaf Leopold van Limburg Stirum die dan op Baerschot woont.

​
1795 Bataafs Brabant
​

1787 Kerk Esch. Toren met "Raathuys" Inkttekening Hendrik Verhees.

1716 Eerste torenklok of Mariaklok van klokkengieterij Mamees Fremy.
​1767 De Raad van State beslist: de bomen bij het kerkhof zijn van de kerk; niet van de gemeente
​1787 Eerste "raathuys" tegen de zuidzijde van de toren (tekening Hendrik Verhees).

---

1664 Kaart van Blaeu met "Esche"
​1681 Essche Verpondingsboeken

1664 Kaart van Blaeu. Op deze kaart is af te lezen dat Essche Stroom ook bij laag water passabel was. Dus Den Bosch bereikbaar. Bron: Omgaan met water in het groene woud. Blz 66.

Essche Verpondingsboeken vermelden in 1681 namen als Lochtenberg en Pickenhoff. Bron: Van Bacchus tot Bierpomp blz. 39

---

1570 Kaart van Jan van Deventer
1644 Kaart van Willebrord van der Burght
​1795 Het historische gebied van Noord Brabant: territoriale historische kaders incl. de grenzen van de schepenbanken (Wim de Bakker).
1736 - 1830 Vier pogingen om de perceelseigenaren chronologisch gedurende ruim 90 jaren in kaart te brengen. (Anton vd Braak)
Esch lag rondom in uitgestrekte heidevelden. Door omwerken van de grond en er daarna houtgewas op te planten met een buitenhuis o.a. door Martini, Thomas van Rijckevorsel en Familie De Wijs ontstaan landgoederen als  Piacenza, Sparrendaal en Eikenhorst.

---

Home

1700-1800
1700 Frederick Hendrick Zweerts de Landas heere van Baerschoth. R30.
​1700 Roudonk eigenaar Catharina Timmermans, weduwe van Hendrik Verouden verkoopt dit welgelegen stenen huis aan Joris van Bilsen t.b.v. zijn moeder.
1700 Secretariepapieren worden overgebracht naar de Raetcamer (raadkamer) aan den toorn van de kerck, daartoe geapproprieert. De secretaris en de president of (voor)Schepen hebben ieder een sleutel van het Raethuijs.. R13 - 101.
1700 17 oktober Anthonij Verouden tegen Jan Jansen van den Biggelaar: "Hoe ben ik vandaag met de Geuzen gebruyt geweest; het heeft mij 28 stuyvers gecost. "Waarop Nicolaas, zoon van Meester Arnoldus de Cort, "Wat hebben U de Geuzen gedaen, en wat weet ghij op de Geuzen te zeggen?" Waarop Anthonij Verouden antwoordt: "Ick zal U en Uw vader slaen, dat ghij in gheen drie weecken wijt u bedt sult komen". Waarop Nicolaes repliceerde: "Slaet mijn, maar mijn vader niet." Zeggende Verouden: "Gaet naar huijs want de straat stinckt naar de Geusen, Ghij bent maar een stinckende hondt". R13-43
22 oktober: De vrouw van Arnoldus de Cort: "Mijnen (Nico) zou een mes in sijn vlees gedouwt hebben en eenen hondt sout hem gebeten hebben"  R13-44
1702 Jonker (?) Henricus Dominicus van de Leemputte Kerckmeester te Esch
1702 Herman Pelgrom de Bije, provisor van het Mannengast huijs en heer van Roudonck. Overlijdt op 5 januari. Hunne dochter Anna Maria Pelgrom huwde met Maximilian Antony de Ghistelles, majoor ten dienste der Vereenigde Nederlanden.
​1703 Arnoldus de Cort protestants onderwijzer. Later ook provisor. Zie 1736. Gedeputeerden verkopen aan hem de gront daar het Cappellanije huijsken op placht te staan.
Beklaagt zich over de inkwartiering van soldaten door de Regenten van Esch, onder voorwendsel dat hij twee melkkoeien houdt en 4 a 5 lopense land gratis gebruikt, Hij verklaart dit voor zijn kroostrijk gezin nodig te hebben en dat "die van het pausdom als geen ander middel wetende om hem te vexeren" de inkwartiering aangrijpen om hem te plagen. Volgens oud gebruik zijn schoolmeesters vrij van inkwartiering. Inv. nr. 39.
1703 Henricus Veroude, zoon van Anthonij Gasper Verouden, vertrekt naar de stadt van Loven (Leuven) "ende aldaar zijne studie te vervolgen in de Theologie". 
1704 Esch moet piquetpalen leveren ten dienste van het leger. R31.
1706 Schuurkerk op den (Kollen)Berg.
1706 Esch telt 35 - 36 huizen. Zeer verarmd wegens extreme prijsstijgingen sedert de oorlog. Inv. nr. 365.
1707 "De hoeff ten Aackere" huijsinge, schuer en verckenskoij met aangelegen ackerland "Den Lochtenborgh", alsmede den cingel omgaande neffend het soo genoemde kerckenhuijs. Cijnsplichtig aan Echternaken en hem om de seven jaren te defroyeren. R30. Zie ook 1749.
1707 Wateroverlast in Esch vanwege de fortificatie van Den Bosch. Esch is onbedijckt en door dezen oorlogh dusdanig geinundeert dat meer dan 2/3 der beemtweijden en ackerlanden zijn overstroomt "en de dras geweest en de nog zijn, sulx dat de ingesetenen". Haar vee en beesten moest veeltijts gestouwt worden op de dorre heide. R31. 
1708 Wateroverlast
1708 Gemeente secretaris Abraham van Rotterdam
1708 hulp aan het staatsleger in Brussel "om de artillerie te voeren" R31. 
​1709 Hoeve Roudonck eigenaar Antoni Sopers. Koopt dat van Joris en Anna Catharina van Bilsen.
​1709 Abraham de Hoos , predikant te Esch. Bedienaar des H. Evangeliums. R30-211.
​1709 Extract uit Resolutie der Staten Generaal  voor de voorlezers, kosters en schoolmeesters in de Generaliteit, met enige andere resoluties en reglementen voor de Generaliteitslanden
1709 Overstroming. De korenackers zijn zo bedorven dat daerop geen vrugten van het gesaaijde zullen wasschen. De weijden en beemden zeer leegh en onbedijckt overstroomt van water. Ook in de voorafgaande jaren stonden de beemden en weijden onder water. De schouw moest in 't midden van den zomer gebeuren met schuiten. R30.
1713 Algemene danck en bededag over de vrede. (Vrede van Utrecht, red.) Schepenen verbieden geduijrende de tijden der predicatien en tot des nademiddags de clocke vier uren alderleij hantwerk ende neeringe en vooral het tappen, kaetsen, balslaen ende diergelijcke excercitien. Verder verordenen ze dat des avonts van de clocke half negen uren voor de glasen van haar voordeur brandende lichten te stellen tot half tien. R13 - 112.
1715 Kartuizerhoeve eigenaar Jan en Willem v.d. Braak
1715 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Peter Smolders
1715 Groenendaal 2 eigenaar Weduwe Thomas de Bresser
1715 Swanenborgh eigenaar Nicolaas Wolfgangius Endevoets(?)
1715 Gemeente secretaris Johan Steven van Dompselaar (1715-1735) 1723 klacht tegen hem vwg te snel stijgen van zijn onkostenrekening. 1724 overeenkomst: hij krijgt 100 gulden als uitkoop. 1728 weigering door "dwarsdrijver, Corstiaan Andriessen van Aalst, burgemeester om de overeenkomst van 1724 te voldoen. Inv nr. 34.
1716 Torenklok Klok A (Mariaklok) Mamees Fremy me fecit anno 1716
1717 Mannengasthuijs Floris van Elst, Rector. R30.
1717 Schoolmeester ende Coster Ysaac Ginhoven koopt 1/5 van  huis "de Capellanije" van Jeronimus, zoon van Arnoldus de Cort. Zijn broer Nicolaas verkoopt 1/5 deel in 1724. R30-127.
1719 Gezusters Josina en Anna Catharina van Kessel afkomstig uit Den Bosch en Begijn te Lier,  verkochten de bouwhoeve Groenendaal met bovenhuijse, stallinge en schueren  aant Kraijenbroek met veel eikeboomen met bijbehoorend Speelhuis aan Jacobus van der Meulen. R30
1721 Pastoor Joannes Vos, Roomsch priester, alhier. R33.
1723 Mannengasthuis. Provisor Maximiliaen Anthonie  de Guestel.
1723 Verarmde staat der ingezetenen. Verklaring van Schepenen en burgemeester. 40 huijsgezinnen, 106 hoorenbeesten, Sommige huijsgezinnen consumeeren nooit vleesch of speck. R30. 
1724 Roudonck eigenaar Anthonie Sopers
​1724 Schoolmeester ende Coster Ysaac Ginhoven koopt 1/5 van  huis "de Capellanije" van Nicolaas de Cort. 
1724 Strenge vorst 17 en 18 mei veel vorstschade aan acker en koorenlanden vwg felle nachtvorst. Het koren is bevroren.
1727 Swanenborgh eigenaar Lucia en Josephus Wolfgangius (Endevoets?) Taxatie door Juffr Christina Enttenfues.
Testament van Jo.r Nicolaas Wolffangius Enttenfues en Juffr. Christina Adriana de Witte op Swanenburgh. R30.
1730 Anthonij van Eijndhoven Herbergier van de Keulse Kar. R31-51.
1731 Hoeve Rouwdonk eigenaar Antoni Sopers sterft. Hij hergebruikt de grafzerk van Berthout van Wijffleijt die in1553 werd begraven.
1735 Geschil over gemeentegrens Esch - Vught nabij Vughtse hoeve
1736 Aantal huizen: 52; 
1736 Baerschot eigenaar Johan Sayer, kapitein
1736 Mannengasthuys. I.p.v. 6 Katholieken bewonen vanaf 11 oktober 3 Gereformeerden en 3 van de Roomsche religie . Ieder moet 100 gld inbrengen ineens.
1736 Mannengasthuijs provisoren Maximiliaan Anthoine de Ghistelles en Cornelis Thomas van Breugel. Zie 1702.
1736 Mannengasthuijs provisoren Cornelis Jansen van Breugel. Zijn moeder (Catharijna) is een zus van Cornelis Thomas Roeters.
Present Floris van Elst, Simon Poederoijen. Jan van der Hooft, Thomas van Santen, Jan van Thiel en Jan van den Hurk
1736 Carolus Leijendecker, adjunct predikant alhier en tot Boxtel. R38
​1737 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Fam van Abeelen
1737 28 februari Zwaar onweer. "Een kar gelaaden met goederen bespannen met 7 paarden, gaande van Den Bosch naar Luyk, Keulen en andere plaetsen viel met de drie achterste paarden van de Lage Brug in De Dommel" (De Stroom)
1737 Kerk. Onderhoudscontract m.b.t. de ramen en het dak met Johan François van de Weijer, leijdecker te Boxtel voor de komende 10 jaar voor 18 gld. per jaar. R30 271. R38-8
1738 Mannengasthuis , Heer de Ghistelles provisor. Inv. nr. 1899.
1739 De kerktoren krijgt een "horologie" of een uurwerk. Johannes van Overbeeck, horlogiemaacker moet repareren en nazien des gemeijnts horologie off uurwerck op den kercktoorn van Esch. R38.
1740 Vwg overstromingen, bevriezing  en wegspoelen der bruggen is Esch vier maanden afgesneden geweest van alle passage met als gevolg armoede onder herbergiers en verhuurders van voorspanpaarden wordt uitstel van verpondingen e.d. gevraagd. Inv. nr. 365.
1742  Tegenover De Halse Barrier wordt een tolhuis gebouwd i.v.m. aanleg steenweg Den Bosch - Boxtel.
1742 Baerschot eigenaar Samuel Chambrier Kapitein in het Staatse leger
1742 Baerschot eigenaar Wed. Chambrier
​​1746 Pastoor Lambertus F. Princen. R40.
1748 Esch levert paarden en karren tot het transporteren van ammunitie naar Maastrigt.
1749 De huijsinghe, schuur en verckenskoy "de hoeff ten Aackeren" cijnsplichtig aan Echternach. Nabij "den Lochtenborgh" en "den Collenbergh". Een stuk houtveld "De Collenbergh. Neffens het zgn Kerckenhuijs. Eigenaar Joost Hendrikus Verouden. Daarvoor was zijn vader Hendrikus Verouden eigenaar. R38 - 61e.v. R30-R38-223 Zie ook 1707.
1749 Jan Verouden eigenaar De Twee Zwaanen met brouwerije. Met regt der halve visscherij op De Dommel. R38-61. R38-123.
​
​ 

1750 Swanenborgh eigenaar Henrikus en Josephus Endevoets
1750 Willem van Heusden, vorster in Oosterwijk, roept anti Joodse leuzen ten huijze van Jan Verouden tegen Salomon Simons en ging met hem vechten.
​1751 Kartuizerhoeve eigenaar Jan en Gerrit v.d. Braak
1753 Oude Mannengasthuis. Maria Anna Pelgrom weduwe van Maximiliaen de Gihistelles, provisoresse, doet afstand van haar provisorschap t.b.v. Theodorus Princen, wonende te Esch. Inv. nr. 1627.
1754 Groenendaal 2 eigenaar Theo Princen (Provisor OMG?)
1756 Het bestuur van de Dingbank zetelt in het Raethuijs. Brief uit het Helvoirts Gemeente archief .
1757 Overstromingen. Watersnood lang de Maas en Waal. Gevolg: in Esch 26 huizen beschadigt en drie beesten verdronken.
​1758 De Schouwe van Esch i.v.m.  de novale thienden. Exacte fysieke beschrijving met naam en toenaam. R 38 - 157. 
1758 Welgelegen hoeve onder Esch, lands, speelhuys en tuijn, landerijen en bossen opgedragen aan Theodorus Princen t.b.v. zijn dochter Isabella Maria Princen. (gehuwd met Johannes van Veldriel)  (Afkomstig van Catharina van Campen)
1759 De Regenten van Esch roepen eigenaren bijeen om de "Lagebrugge" te repareren en te vernieuwen o.a. Theo Princen e.a. Inv. nr. 75. 
1761 Boete op wederrechtelijk gebruik der geërfden van Esch
1760 Schuurkerk. Pastoor Lambertus Princen, Rooms priester. R33-153. Taxatie goederen Roomsche gemeijnte Esch op den Kollenberch. Kerckeschuer en priesterhuijs, twijn, washuijs, keukentje en hal. 700 gld. R33.
1762 De Raad en Rentmeester-generaal van de Domeinen van Brabant verklaren het nieuwe reglement van de Essche gemeint geregistreerd te hebben incl. degenen die bewezen hebben tot de gemeint gerechtigd te zijn. Inv. nr. 71.
1764 Pero van Oers, kerkmeester. Inv. nr. 35. 
​1765 Op den kerckhoff van de parochiekerck tot Esch stonden Eijkebomen. R39 - 110.
1765 De wegh van "het Sijtersheijke" tot op de Roudonck is een open wegh. Er kan vee "gestouwd" worden
​1766 ".... dat een boer van Esch zijn land omploegende 400 á 500 Romeinse penningen vond door verschillende Romeinse keizers gemunt."  Vaderlandsch woordenboek. Jacobus Kok,       (1785).
​1766 Groenendaal 2 eigenaar Fam de Leeuw. 1771 Kartuizerhoeve eigenaar Jan v.d. Braak
1766 Wouter Udo, vorster en gerechtsbode van Vught, Cromvoirt en Esch, krijgt een vast salaris, maar moet ook dienst doen voor de kerck, gemeente  en het armenhuis. Hij moet de Raetkamer schoonvegen. Hij mag geen giften ophaelen bij de ingeseetenen. R34.
1767 Pastoor Prince draagt een perceel groes of ackerland op t.b.v. de Roomsche Gemeente. Hij heeft ackerland "de Meddel". R34.
1767 Wilhelmus Engelbertus Buschman, predikant van Esch en de kerkmeester Van Voorst beklagen zich bij de Raad van State over de Regenten van Esch die de bomen op het kerkhof willen verkopen. Inv. nr. 391. 
1768 De Dingbank van Esch procureur Johannes Verster de Balbian. 
1769 De Raad van State vindt goed dat tijdens de schouw in het Kwartier van Oisterwijk de allerslechtste wegen worden meegenomen in de schouwverbalen door De Schmeling. (Archief Rentm. Gen. nr.15 RA 's Bosch.)
1772 Brunschot. Ackerland en groese "het Brunschot". (Taxatie goederen Anthony van Eijndhoven.)
​1772 De Staten Generaal, namens de provisoren van het Oude Mannengasthuis te Esch, dwingen onwillige debiteuren in rechte tot betaling te dwingen.
1774 Romeinse munten vondst (Vught) 346 na Chr.
1775 Schoolmeester Straatman. R14.
1776 Kartuizerhoeve eigenaar Dirk v.d. Schoot
​1776 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Jan Cornelis Schellen
1777 De protestantse Gemeente Boxtel-Esch telt 16-18 leden.
1777 Staten generaal na advies van de Raad van State geven de regenten van Esch toestemming tot het herbouwen en vernieuwen van de school met schoolhuis Leunisdijk 7. School en kapelanij. Boven de voordeur is een kleine grijze gevelsteen ingemetseld met de initialen J.F.S.M. daaronder L.D.E.S. (Legde De Eerste Steen) en de datum 14-5-1777. Het Corpus van Esch leende hiertoe 900 gulden van Catharina van Vlijmen. Huis van Kee van Beljouw. R34 - 131. Inv. nr. 76. 
1777 Pastoor Johannes I. van Dooren. Kleinzoon van lakenkoopman Johannes van Dooren. Deze laatste is bekend als de stamvader van een Tilburgsche familieonderneming in textiel. (H. Muntjewerf: Wolspinnerij Pieter van Dooren, 1993 pag. 281) 
1779 Kartuizerhoeve eigenaar Tafel v.d. Heilige Geest (Den Armenhoef)
1780 Landgoed Beukenhorst 1e eigenaar Th. van Santvoort (Reeds landerijenbezitter in Vught)
1781 Baerschot eigenaar Vrouwe E.G.Sayer gravin van Limburg Stirum
1782 Christiaan Straatman, koster en schoolmeester.
1785 Baerschot eigenaar Leopold graaf van Limburg Stirum, rentmeester de Episcopale en andere geestelijke goederen in 's Bosch.
1785 Esch telt 58 huizen (Jacobus Kok, Vaderlandsch Woordenboek)
1787 Martinus Hovestrijdt, koster en schoolmeester.
1787 Kerk. Roomsche kerk op den Berg. Verklaring Francis van Eijdhoven dat zijn grootmoeder een perceel grond heeft opgedragen waarop daarna de Roomsche kerk gebouwd en nog staande. Dit i.v.m. aanspraak die Hendrikus Veroude maakt op de toevoerwegen en enige boomen heeft gekapt. R40-136.
1787 Pastoor Jan van Dooren en kerkmeesters geven Procureur E.B. ten Dall volmacht in proces tegen Hendrikus Verouden. R40-143. 
1788 Kerkorgel gebouwd in Vught (1961 in Esch)
1789 Leopold van Limburg Stirum, rentmeester der Episcopale en andere geestelijke goederen in stad en Meijerij van Den Bosch verkrijgt een stuk land "Het Spankert" aan de rivier. Hij moet de weg van de lange brug naar het dorp ophogen en onderhouden en verkrijgt het pootrecht. Daarmee staan verschillende personen hun recht van eigendom (voorpoting) af. R40 - 173,  R63. 
​1790 Francis van Eijnhoven verkoopt aan Pero van Oers een huys ...... "de Keulse Kar"
1791 Huizen in 1791: 56; leeg: 2
Aantal inwoners in 1791: 294.
1792 Aannemer Pieter van Rooy krijgt opdracht tot het maken van enige vernieuwingen in de Raadkamer. Raetkamer.
1793 Verklaring ter requisitie  van Jan van Dooren, pastor en van de kerkmeesters dat de grond genaamd den Cingel, waarover den weg van en na den Berg (die van de Grave van Stijrum is) is lopende; van den Pastoor van Esch is. (dispuut met Hendrikus Verouden).
1793 Francis van Eijnhoven "borgemeester"
1794 Diverse inwoners o.a. Hendrikus Verouden melden schade door het "inrukken en continueele doortogt der Fransche troupen toegebracht aan boekweijt en rogge, lammeren, vlas en zaat". R41 - 47.
1794 Beschreeve Staat van Esch (in opdracht van de Staten Generaal)
1795 De secretaris van Helvoirt en Esch  moet alle boeken en papieren die te Esch moeten berusten, terug geven.
1795 Bataafs Comitee voor Brabant bijeen in de St. Jan. Reist af naar Den Haag om zitting te nemen in de Staten Generaal. Na aanvankelijk verzet van andere gewesten. Per 1 jan 1796 definitief zitting in de Staten Generaal. (Edele Brabant jrg 4 1949 nr 7 blz 14)
1796 Esch telt 279 (266?) inwoners
1796 De municipaliteit van Esch beklaagt zich bij het Comité tot de algemene zaken in Den Haag over het in gijzeling willen nemen wegens het uitblijven betalingen. Esch heeft geleden onder de Hessische Hannoveraanse en Franse troepen en het "Slegte gewas door het excessieve hooge water in 1795" waardoor de oogsten bedorven zijn. R41-56. Inv. nr. 365.
1796 Schepenen van Esch stellen Adriaan Vaarlè aan tot schoolmeester.
1797 Schepenen van Esch stellen aan als schoolmeester Pero van Oers i.v.m. het overlijden van meester Adriaan van Vaarle. Benoeming Pero van Oers geweigerd door het Comité van Alg Welzijn in Bataafs Brabant, aangezien van Oers zich in lange tijd niet op de letteren heeft toegelegd en "die de jeugd in alle vakken grondig moet kunnen onderrichten". R41-69. Inv nr. 43
​1797 Petrus Dams assistent van den Pastoor R41.
1797 Municipaliteit:  Willebrordus van Houtem, president
1798 De Leeuwenborgh eigenaar Theodorus Sopers (laatste eigenaar)
1798 Essche Kerk onder voorwaarden weer van de Katholieken. O.a. de graven zullen ongestoord blijven.  Overeenkomst tussen Leopold Grave van Limburg Stirum namens de Hervormde Gemeente en Wilhelmus Heessels, Andries van Liempt, Michiel van Laarhoven namens het Roomsch Gezind Kerkgenootschap R41-83

---

1742 De Halsche Barriere i.v.m.aanleg steenweg Den Bosch - Boxtel

---

1780 Beukenhorst

---

1800-1900
1801 Kerk weer in gebruik door de katholieken. Restauratie
1802 Baerschot eigenaar Gerard v. Eyndhoven (?)
1802 Zwanenburg eigenaar Jacoba van der Linde, weduwe van Jo.r Josephus Endevoets. 
1803 Mannengasthuis herbouwd
1805 Swanenborgh eigenaar Cornelis M. Bles
1806 Baerschot eigenaar Gerard van Eijndhoven uit Haaren
1806 Den Eikenhorst eigenaar Fam. De Wijs. Wijnhandelaren uit Den Bosch
1806 Familie van Gruijthuijsen transporteert aan Pastoor Johannes Ignatius van Dooren een huis schuur en hof, westelijk van de pastorij. r35-172.
​1807 Leopold van Limburg Stirum "transporteert" de jacht op Esch.
1807 Overgave van de domeinen aan Zijne Majesteit den koning van Holland
1810 Burgemeester Willibrordus van Houtum
1810 Esch wordt een Gemeente met dank aan Keizer Napoleon
1810 Pastoor Marcellinus Goossens
1810 Pastoor Norbertus J. van Liempt
1811 Groenendaal 2 eerste steen gelegd door Vrouwe Verheijen geboren van Veldriel. 
1812 Burgemeester Jan de Groot
1813 Pastoor Henricus V. van Mill
1813 Swanenborgh eigenaar Cornelis Langeveld.
1815 Esch telt 324 inwoners
1817 Esch krijgt een gemeentewapen: blauw veld, gouden esseboom en schutsbeeld St. Willibrordus
1818 Kartuizerhoeve van Burgerlijk Armbestuur
1818 Uitruil pastoorswoning (voormalige schuilkerk op Den (Kollen/Lochten) Berg) en schoolhuis (Leunisdijk 7).
1818 Landgoed Beukenhorst (40 ha) eigenaar Johanna v. Lanschot
​​1821 Burgemeester Andries van Houtum
1823 Baerschot eigenaar Mr. J.H. Sassen
1827 Torenklok Klok B

1830 Schuurkerk afgebroken 
1830 Groenendaal 2 eigenaar Gerardus Bernardus Verheijen (Provisor OMG)
​1832 Johannes de Bresser eigenaar De Breeacker
​1833 Groenendaal 2 eigenaar Leonardus Verheijen
​1833 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Willem van Leeuwen
1834 Gerwense Hoeve (haarenseweg 29?) afgebroken
1835 Mannengasthuis Leonardus Verheyen (1842 Burgemeester van Esch) alleenbeheerder.
​1835 Gerardus Bernardus Verheijen, gehuwd met Elisabeth Maria van Veldriel sterft op Groenendaal. R30.
1836 Pastoor Joh. B. Beckers
1839 Vondst Mes met heft Begin 7e eeuw
1839 Willem I legt 4 redoutes aan: Baerschot, Mannengasthuis, Setersheike, Broekleij
1842 Burgemeester. Jhr. Charles de Grancy
1842 Burgemeester Leonardus Verheyen
1842 Swanenborgh eigenaar Michiel van Oers
​​1850 Landgoed Beukenhorst jachtrecht
1850 Pastoor Ronaldus A. Piggen
1851 derde torenklok Klok C
1854 Den Eikenhorst eigenaar Mr. Car. V. Rijckevorsel-De Wijs
1856 kerk nieuw gebouw (Van Tulder) De kruisweg is van gips en van de hand van v.d. Geld. Naar een voorbeeld in hout in Kleef of Kalkar. Hij werd geadviseerd door Xavier Smits. Hoogaltaar + zijaltaars (?), preekstoel, consolen heilige beelden. Bron Archief A, vd Braak Doos 2, map C.
1858 Baerschot eigenaar Fam. v.d. Bogaerde van Terbrugge (ook eigenaar Kasteel Nemelaer en gouverneur van N. Brabant)
1859 Landgoed Beukenhorst eigenaar Henricus van Lanschot.
1861 Leerlooierij in de Spoelsteeg (Postelstraat)
​1866 Wateroverlast
​1867 Kuipenmakerij. Nu Haarenseweg 14-16-18

1870 Esch telt 500 inwoners
1871 Pastoor Wilhelmus van Riel
1872 Tolhuis bij De Halse Barrier opgeheven. De Oude Tol.
1873 Nieuwe pastorie
1875 Molen van Fick. Dorpsstraat (Weiakker)
1875 School aan de Leunisdijk
1882 Baerschot gracht gedempt
1882 Swanenborgh eigenaar Petrus van Exsel. Gracht gedempt. Leerlooierij.
1883 Essche Stroom. Stuw bij Nemelaer en Esch. Einde scheepvaart
1883 Swanenborgh eigenaar Peterus C. v. Exsel+ leerlooierij
1883 Wateroverlast aangepakt. Afsnijdingen en stuwen geplaatst.
1883 Gaudium inter nos. Handboogschutterij opgericht. (+1997)
1885 Mannengasthuis Beheerder provisor Mr. Van Cooth, Griffier prov. N. Brabant
​1885 Groenendaal 2 eigenaar Mr. P van Cooth
​1886 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Geertruida en Johannes F. van Leeuwen
1886 Burgemeester Johannes F. van Leeuwen
1887 Mannengasthuis gracht gedempt
1887 Landgoed Beukenhorst van Victor Tilman (zoon van Catherina Regina van Lanschot).
​1890 Esch telt 477 inwoners in ongeveer 68 huizen.
1890 Den Eikenhorst eigenaar Mr. Alphons V. Rijckevorsel
1891 Pastoor Alph. A. H. Sprengers
1891 Mannengasthuis eigenaar Gemeente Esch
1892 St. Charles gebouwd voor de Witte Paters
1894 De Breeacker herbouwt doot J.H. de werd , opzichter Waterstaat
1895 Huize Monica gebouwd voor de Witte Zusters van Afrika.

---

1806 Ontginning Halsche Heide
Landgoed Den Eikenhorst.

1806 Landgoed Den Eikenhorst. Foto Guus van Griensven

---

1816-1996 (Commune) Esch zelfstandige gemeente.
1817 Gemeentewapen volgens Besluit Hooge Raad van Adel

1832 Eerste Kadastrale Kaarten door Landmeter Frissen.
1837 Historische Atlas Noord Brabant 1836 - 1843 Blz. 169C
​1839 Redoute bij de lage brug
1866 Esch. Uitgave H. Suringar Leeuwarden
​1890 Legger der wegen Esch
​​         Kaart Piet Jansen (1984)

1837 Bron Historische Atlas Noord Brabant 1836 - 1843 Blz. 169C

​Vanaf 1850 Opkomst Nijverheid en Ambachten
1861 Leerlooierij/klompenmakerij Spoelsteeg/Postelstraat 6

"De Klompenmaker" olieverf door Reinier Pijnenburg. Graard van Brunschot in de klompenmakerij aan de Spoelsteeg rond 1920.

---

1856 Gerenoveerde Kerk en Nieuwe Raadhuis 
​Beide gebouwen architect H. van Tulder.

​
​1873 Pastorie

​1875 De Molen van Fick

1875 Molen van Fick, Dorpsstraat

---

1883 - 1997 Gaudium inter nos. Handboogschutterij. Zie Blog.

---

1890 - 1911 Sfeerbeeld

​1892 Station Esch

1892 Station Esch Spoorwegovergang Runsdijk Gestelseweg. Foto G. Roskam

---

1891-1987 St. Charles Witte Paters

---

1896-2005 Huize Sancta Monica van de Witte Zusters
Postulaat Witte Zusters O.L.V. van Afrika

1896 Witte Zusters Sancta Monica (voorzijde) aan de Gestelseweg .

Diavoorstelling .​ 10 foto's. 
​1952 Witte Zusters novicen wijding in de St. Willibrorduskerk in Esch 

---

Home

​1900
1901 Swanenborgh eigenaar Willebrordus van Exsel
1901 Mr. P. van Cooth overlijdt. Legaat van Cooth. 
​1901 Groenendaal 2 eigenaar Gemeente Esch
1902 Waterpomp voor de kerktoren
1903 Roomboterfabriek aan de Spankerstraat
1904  Burgemeester W. Strijbosch
1906 Den Eikenhorst na tweedeling eigenaar Georg Windstosser (ander deel is Sparrenrijk)

1910
1911 Pastoor H. van Duuren
1915 Landgoed Beukenhorst eigenaar Frederik H. Fentener v. Vlissingen
1918 Burgemeester M. Arnoldts
1918 Landgoed Beukenhorst eigenaar Frits Fentener v. Vlissingen. 172 ha. (mede-eigenaar van SHV, AKU, Hoogovens, Fokker)
1919 De Breeacker eigenaar Hubert Arnold Henket.

---

1900​
Legaat t.b.v. onderwijs

1819 - 1901 Mr. P. F. van Cooth

1850 - 1853 Lid Gedeputeerde Staten Noord Brabant
1853 - 1886 Griffier Provinciale Staten Noord Brabant
1875 - 1885 Bestuurslid Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen
1883 - 1892 Provisor van het Oude Mannengasthuis, waarna hij het Mannengasthuis overdroeg aan de gemeente Esch. Na 400 jaar privé instelling.
1897 Legaat van Cooth t.b.v. herhalingsonderwijs en nuttige handwerken. Tevens bepalingen vwg bezittingen in Esch.
1901 Afbraak Groenendaal
1902-1930 Waterpomp en andere huizen opgetrokken uit stenen van Groenendaal.

---

1903 Nieuwe waterpomp
Hergebruik stenen Landgoed Groenendaal 

Waterpomp opgetrokken uit sloopmateriaal van landgoed Groenendaal zoals bepaald door Mr P. van Cooth in zijn Legaat.

​1903 Coöperatieve Roomboterfabriek St, Willebrordus
Hoek Spankerstraat - Postelstraat. Opgeheven in 1942.

1903 Eigenaar Frans vd Braak. 1916 Stoomketel

---

Home

1920
1923 school nieuw 4 klassig Leunisdijk Mej. Van Gool en Meester van Nunen
1925 Den Eikenhorst eigenaar Hubert Arnold Henket gehuwd met Hetty Geelen.
​1925 Groenendaal 2 eigenaar F. Fentener van Vlissingen
1925 Landgoed Beukenhorst luxueus verbouwd m.m.w. v.d. Oever, Haaren
1927 nieuwste kerkgebouw. De blauwe torendeuren, die tevens hoofdingang  van de kerk waren van 1856 tot 1927/28 hingen nog aan de toreningang tot de restauratie van de toren. In die blauwe torendeuren stond het jaartal 1636 uitgesneden
1929 Esch aangesloten op het elektrisch net en waterleiding.

1930
1930 Waterpomp afgebroken
1933 Swanenborgh eigenaar  Martinus Denissen
1934 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Marinus Sterks.
1935 Notenhouten 15e eeuws beeld Antonius Abt gevonden in de kerktoren/ houtzolder en in de kerk geplaatst. 1910 bijna hakhout. 1948 gerestaureerd door Pastoor Hackfoordt.
1938 12 nov automatische telefooncentrale.
​1939 Volgens Pastoor van Duren leeft er onder het volk de herinnering aan een St Willibrordusputje, maar het is niet nader gelocaliseerd.

---

1910 - 1930 Sfeer in Esch

---

1920 - 1955 Het Rijke Roomsche Leven

1935 Oprichting R.K. Jonge Boerenstand

Albertus Franciscus van Roosmalen, 1862-1938, Gemeentesecretaris Esch van  1894 - 1929.  
3 priesterzonen, 3 dochters. Hij volgde Johannes Bernardus van Uden op als secretaris. Bron: Archief A. vd Braak. Collectie Heemkundekring De Kleine Meijerij.

​Diapresentatie. ​103 foto's.

1928 St Willibrorduskerk opnieuw gerenoveerd                                                                                                                        

. Op de voorgrond de waterpomp en Burgemeester Arnoldts.

​1929 Waterleiding en electriciteit

Esch aangesloten op het electriciteits- en waterleidingnet bijna opdezelfde dag

1930 Sfeer in Esch

---

1933 Esch

---

1935 Sfeerbeeld.

---

1936 "Zwarte Zusters" Zorg en Kleuteronderwijs.
De Congregatie van de Zusters van de Goddelijke Verlosser in Esch.

1950 Zr. Arnulfa , Moeder Friesen met Peter Friesen. Fotocollectie Ria Weijmans-Friesen.

---

1938 Vox Jubilans. Dameskoor o.l.v. schoolmeester Frans Schoenmakers

​


​1856-1996 Gemeentehuis.
​Daarna particulier.

---

Burgemeesters in de loop der tijden
Lijst van burgemeesters van Esch
Dit is een lijst van burgemeesters van de voormalige Nederlandse gemeente Esch tot die gemeente op 1 januari 1996 opging in de gemeente Haaren.
​
Ambtsperiode   Naam burgemeester 
Voor de Franse revolutie
​1793                     Francis van Eijndhoven
             
1810 - 1811          Willibrordus van Houtum (Schepen in 1793)
1812 - 1820         Jan de Groot 
1821 - 1841          Andries van Houtum
1842 - 1842         Jhr. Charles de Grancy (Foto)
1842 - 1885         Leonardus (L.J.) Verheijen
1886 - 1903        Johannes (J.F.) van Leeuwen (Foto)
1904 - 1918         Willem (W.G.J.H.) Strijbosch (Foto)
1918 - 1946         Marie (M.J.C.A.) Arnoldts (Foto)
1945 - 1946         Mr. Willem C.A. Francissen waarnemend
1946 - 1947         Eugene M. Smits  waarnemend (Foto)
1948 - 1960        Mr. Petrus V.G.W. Kamerbeek (Foto)
1961 - 1968         Piet (P.A.) Smits   (Foto)                        
1969 - 1979         Piet (P.H.M.) Walboomers (Foto)
1980 - 1987        Roeland (R.A.M.M.) van den Boorn  (Foto)                        
1987 - 1996         Wim (W.A.) Letschert ​(Foto)

---

Home

1926 De kerk vóór en
1928 na de verbouwing.
1929 Luchtopnames KLM 
1931 Kerkwijding door Mgr. Diepen in aanwezigheid van Burgemeester Arnoldts
​1960 Begrafenis plechtigheid.

---

Pastoors in de loop der tijden.

Dit zijn de 33 Essche zielzorgers die we tot nu toe bij name kennen:

Wilhelmus 1270              
Wilhelmus 1340-1344. Heer Willem († voor 1377) (Vonnissenboek der                                                opsommingen) lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
Peter Smits (alias Petri Fabri) 1392
Ghijsbert Jan Jan Batensoen 1394-1405 kanunnik te Luik en ‘sHertogenbosch. Rector ecclesie Esch (4a)
Jan Proest Rector ecclesie Esch 1418-1436 (4a)
Joannes van Andel 1437-1472 (†) kanunnik in ’s-Hertogenbosch (Sint-Jan) en cantor. Lid van de Illustre Lieve Vrouwen Broederschap. Pastor tot Esch. Overtrad celibaat. (4a)
Gerardus (van) de Weghe 1473-1489 uit Amsterdam lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Medicus.
                          1467-1491 Claes Henrick Claessoen, rector van de kapelanie der tweede fundatie                            van het hoogaltaar der parochiekerk van Essche (Vonnissenboek der                                                opsommingen). "Die vroemispaep". R1253.
Gerardus van Eyck 1491-1532 Kannunik cantor van de Sint-Jan in ‘s-Hertogenbosch. Bezit een huis in Esch.R1260.
Johannes Henrickss de Lang 1532-1571 uit Ravenstein
Jan Jan Goyartszoon (alias Jan Smollers) 1571-157. uit Haaren (inv GZG nr 3443)
Paulus Hacken 1581-15..
Leonardus Janssen (alias Van Bornbergen of Lenaert van Boybergen) 1581-…. († 1636), uit Bergeijk
C(J)aspar van der Herstraten 1601-1633 (†) lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
Henricus van Duppen 1633-1649 uit Helvoirt
Henricus van den Leemputte 1647 (?)-1657
Theodorus Vos 1696-1721 uit Heesch
Johannes Vos 1721-1746 uit Heesch
Lambertus Franciscus Prinsen 1746-1777 uit ‘s-Hertogenbosch
Joannes Ignatius van Dooren 1777-1810 (†) uit Tilburg
Norbertus Josephus van Liempdt 1810-1813 († 1846), uit Tilburg
Henricus Victor van Mill 1813-1836 (†) uit Neerloon
Joannes Baptistus Beckers 1836-1850 (†) uit ‘sHertogenbosch
Rolandus Antonius Piggen 1850-1871 (†) uit Tilburg
Wilhelmus van Riel 1871-1891 (†) uit Udenhout
Alphonsus Adrianus Hubertus Sprengers 1891-1911 († 1919), uit Heusden
Henricus van Duren 1911-1940 († 1942), uit Ravenstein (Foto)
Stephanus Hubertus Hackfoordt 1940-1953 († 1954), uit Bergeijk (Foto)
Henricus Antonius Gerardus Hens 1953-1959 († 1977), uit Waalwijk (Foto)
Harrie Adrianus Cornelis Beex 1959-1965 († 1997), uit Hoogeloon (Foto)
Antonius Ketelaars 1965-1983 († 1986), uit Erp (Foto)
J.G.M. Planken 1983-1987 Witte Pater, uit Den Haag (Foto)
N.A.J. Smulders 1987-1998 uit Tilburg (Foto)
R. Niessen 1998-2008
J. Verbraeken 2008-2011
J. Grubben 2011-2019 
G.J. van Rossem 2019 - nu

---

Onderwijs 1890, 1930, 1940 met o.a. Meester P. van Nunen, Meester C. Jansen, Meester Schoenmakers,  Juf van Gool, Juf van de Laar, Juf  Trimbos, Meester Meurs en Meester Staats, Zuster Erltraud (Elsje)

---

1940
1940 Pastoor S.H. Hackfoort.
1942 Torenklok A, B en C door Duitsers gevorderd. Woedende Coop van Bragt met bijl tegengehouden.
1944 Landgoed Beukenhorst zwaar onder vuur.
1944 Op 25 oktober Esch bevrijd, na zware vuurgevechten om de Gasthuisbrug. Twee Esschenaren, een evacué en een onderduiker komen om. Naast 63 dode Duitsers zijn er tientallen geallieerde slachtoffers.
1945 Torenklok A (Mariaklok) terug
1945 Wnd. Burgemeester W. Francissen
1946 Wnd. Burgemeester E. Smits
1948 Burgemeester Mr.P. Kamerbeek
1948 Torenklok: Elevatieklok + 2 nieuwe torenklokken
1949 Paardenzegeningen ingevoerd door Pastoor Hackfoort.
1949 Oprichting van ‘Bloas en pieplust’, de voorloper van fanfare Sint Willibrordus. Enkele jaren later werd de drumband opgericht.
1949 In de oorlog verwoeste brug in ere hersteld .

---

1940 - 1944 Bezetting 

Vordering torenklokken 1942 Foto Antoon vd Braak

1939-1945 2e wereldoorlog in Esch. ​ Bron: Archief Anton vd Braak. Collectie De Kleine Meierij.
​
Diavoorstelling. 52 foto's.

1942 Duitsers halen de kerkklokken uit de toren onder protest van woedende Esschenaren.
​Vrachtwagens moesten worden ingeleverd.

---

1944 Oorlog en bevrijding. Ook burgerslachtoffers in Esch.

---

1946 - 1950 Politionele acties.
18 Essche jongens in de leeftijd van 22 tot 25 jaar dienden in de Oost. Gelukkig keerden zij allen behouden weer.
​De vergeten oorlog. Menselijke tragiek, spanningen, de thuiskomst, de vervreemding, de kneuterigheid, gemis aan erkenning. 

---

1946 Busuitstapje van de Zelatrices

---

1946 of later. D'n Heikant. Processie optocht.

---

1949 Wederopbouw

---

1950 Opkomst verenigingen

Gemengd koor van de kunstkring Laetitia. Foto Antoon vd Braak Collectie Heemkundekring De Kleine Meijerij.

---

1949-1989 Paardenzegening en verering 17e eeuws notenhouten beeld van Antonius Abt. In de kerk vinden we een 16e eeuws notenhouten beeld van Antonius Abt. Het is in 1948 door de toenmalige pastoor S.H. Hackfoordt op de zolder van de kerktoren gevonden gerestaureerd, waarna het een plaats krijgt tegen de zuidelijke vieringpilaar. Het stelt de kluizenaar Antonius Abt voor met een zware baard en zijn gebruikelijke attributen: de krukstaf met belletjes in de rechterhand, het regelenboek in de linkerhand, ketting, bel en het varken aan zijn voeten, die overigens niet meer zichtbaar zijn. Rondom de onderzijde van het beeld zijn de vlammen van het St. Antoniusvuur gesneden. Het beeld is niet gepolychromeerd en 91 centimeter hoog. Volgens een getuigenis van een voormalige hulpkracht op de pastorie zou het beeld al omstreeks 1910 op de houtzolder van de pastorie hebben gelegen. Deze Antonius Abt wordt in Esch aangeroepen als beschermer tegen veeziekten voor de paarden van de boeren uit het dorp en de directe omgeving. Zo is de paardenzegening tot 1966 verricht op het pleintje voor de kerk. Nadien is uitgeweken naar een wei achter de kerk en het gemeenschapshuis aan de Groenweg. Nu is deze traditie verleden tijd. 1480 Notenhouten beeld van Antonius Abt in de St. Hubertuskapel op. 1668 Notenhouten Beeld van Antonius Abt vanuit de Bergenshuizense Kapel naar de Willibrorduskerk overgebracht. 1910 bijna hakhout. 1948 door Pastoor Hackfoordt gerestaureerd. Bron: Archief Anton vd Braak. Collectie De Kleine Meierij.
​
Diavoorstelling. 20 foto's.

---

1950 Gildefeesten i.v.m. 350 jaar Gilde St. Willebrordus en teerdagen . Foto's A. v.d. Braak, A. Dieden, A. de Vet.
​Bron: Archief Anton vd Braak. Collectie De Kleine Meierij.

​Diavoorstelling. 49 foto's.

​Verenigingsleven sinds 1950
    
​Carnavalverenigingen (Brordussen en Oggelvorsen)
Politiehondenvereniging De Speurder
Sport JESch (Jeugd Esch)
Essche Bridgeclub
Fietsclub Essche Fietsdag
Fietsclub ‘t Pionneke
Gymclub voor ouderen, afdeling Esch
Hengelsport Ons Vermaak
t Essche Boeltje
Korfbalvereniging Tovido
Tennisvereniging d’Oggelen
Voetbalclub Essche Boys
Essche Volleybal Club Gemengde Vollybalclub
Esch Maandag Morgen Dames Volleybalclub
Zwemvereniging Z.I.O.L.
De Twee Zwaantjes (biljart)
Avond-3-daagse
​Op Drift
​Esch kookt
​Handboogschutterij Gaudium Inter Nos (1883-1997)
​RK Boerenbond
​

​
Sint Willebrordusgilde
Esch Dahlia Vereniging Floribus Decora
​Blaaskapel De Knoestjes
Muziekvereniging Sint Willibrordus Esch
Fanfare Sint Willibrordus Esch
Slagwerkgroep Esch
Stichting vrienden van de fanfare en drumband St. Willibrordus Esch
Ouderenkoor Laetitia Esch
Parochieel Dameskoor Esch
Het Essche Heimweekoor
KVO Educatie en bewustwording
Heemkundekring De Kleine Meijerij
Buurtbusvereniging Esch
Stichting Esch Trefpunt in Europa. Friends of Europe.
Kinderopvang in Huiselijke Omgeving (KinOP)
Oranjevereniging
Stichting De Essche Bierpomp.
Roomskatholieke Parochie Sint. Willibrordus
Huurdersvereniging Stichting Woonveste
​Ouderen en gehandicapten Stichting Belangenbehartiging

---

Home

​1950
1950 Beukenhorst geheel gerestaureerd. 300 ha.
​1952 Prehist. en Romeinse tumulusgrafvondsten Kollenberg
1953 Mannengasthuis bestemming beëindigd.
1953 Pastoor H. A. G. Hens
1954 MariaRaeginakapel Smaldijkje
​1954 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Jacobus Adrianus Sterks
1955 Esch telt 1000 inwoners
1959 Pastoor H. Beex
1959 Prehist. en Romeinse grafvondsten Hoogkeiteren
1959 Baerschot eigenaar Martinus van Rooy

​1960
1960 Vondst Romeinse urnenvelden, tumulusgraven en Knuppelbrug (-weg of- pad) nabij Hoogkeiteren
1961 Burgemeester P.A. Smits
1961 Vughts Heyneman-van Hirtum Orgel (1788) uit Ned.Herv. Kerk  in Essche kerk.
​1962 De Breeacker eigenaar Mr. Georges Henket (rijkshoofdinspecteur)
1963 Baerschot eigenaar Jhr. De Kuijper
1964 Vondst prehistorische Boomstamkano bij Setersheike
1965 Pastoor Antonius Ketelaars
1965 Stationsgebouw afgebroken
1966 Bierpompfeest
1966 Kartuizerhoeve van de Gemeente Esch
1967 Swanenborg eigenaar Timmermans
1968 Ruimte in gebruik in Den Eikenhorst  door de Kath. Bijbelstichting
1969 Burgemeester P. Walboomers

---

1950 Eerste steenlegging Huize St. Jozef door de Zwarte Zusters.
Bron: Archief Anton vd Braak. Collectie De Kleine Meierij.

Diavoorstelling. 17 foto's.

---

Romeinse Opgravingen

ESCH WERELDNIEUWS
​Tussen 1950 en 1960 werden in Esch Romeinse graven gevonden. In 1952 werden er 3 gevonden op De Kollenberg. In 1959 trof men  nog eens 4  Romeinse graven aan op Hoog Keiteren (Nu Haarenseweg).

Jarige Harriëtje van de Meijden, dochter van de perceeleigenaar, met karaf. Collectie Noord Brabants Museum

1952 - 1960 Romeinse grafvondsten. ​Bron: Archief Anton vd Braak. Collectie De Kleine Meierij. Kennelijk waren de Romeinse beschaving en cultuur hier toch dieper doorgedrongen dan aanvankelijk werd verondersteld. Het zullen vooral de veteranen zijn geweest uit het Romeinse leger die zich in de zandgebieden van Brabant vestigden, die hieraan hebben bijgedragen. ​
​
Diavoorstelling. 99 foto's.

​"Asca diu vivas et felix sis",  
"Esch, moge gij lang leven en gelukkig zijn", staat onder het levensboomstroombeeld De Stenen Eik van Ine van Lith sinds 1996 op de markt voor De Es. 
Bij de promotie van Dr. Bart vd Hurk uit Best op 22 mei 1986 op de Nijmeegse Universiteit op grond van zijn onderzoek naar de vondsten op De Kollenberg en Hoog Keiteren onthulde Prof. Bogaers (promotor) bovenstaande woorden. Hij ontleende die aan een inscriptie aangetroffen op een paar stukjes in Esch gevonden glas waarschijnlijk van een drinkbeker. Zie eerste foto      hieronder (A.vd Braak, 1986).
Het barnstenen Bacchusbeeldje bevond zich in Graf V op Hoogkeiteren. We zien de god van de wijn, met een krans van druivenbladeren om het hoofd en een drinkbeker in elke hand. Lichtelijk beschonken zoekt hij met zijn rechterarm steun bij een wijnstok, maar zonder de hulp van een sater zou het hem toch moeite kosten om het rechte pad te houden. Het tafereeltje straalt een en al zorgeloosheid uit en dat verklaart ook de bestemming als grafgift: de Romeinen rekenden op een onbekommerd en gelukzalig bestaan na de dood. Bijna tweeduizend jaar geleden werd het beeldje − mogelijk in de omgeving van Keulen − met vaardige hand gesneden uit één stuk barnsteen van circa tien bij tien cm. 
​

---

1954 Maria Raeginakapel Smaldijkje Heikant

---

Winter 1959.
​Bron: Archief A. vd Braak, Collectie Heemkundekring De Kleine Meijerij.

Diavoorstelling. 28 foto's.

---

1950 - 1965 Sfeerbeeld

---

Begin 50-er jaren.
Archief A. vd Braak, Collectie De Kleine Meijerij.

Diavoorstelling. 55 foto's.

---

1966   Bierpompfeest. Verbroedering met nieuwe inwoners.
Jaarlijks op Hemelvaartsdag.

Biertapper en burgemeester: het goede voorbeeld.

---

Home

​1970
1970 De Breeacker eigenaar Ad van der Bruggen
1970 De Breeacker eigenaar Paul Maas
​1970 Mannengasthuis gerestaureerd
1970 Swanenborgh (Zwanenburg) vondsten van Romeinse dakpannenbakkerij- en ovens
1971 Esch telt 1500 inwoners
1972 Kartuizerhoeve eigenaar Cornelis J. Konings
1972 Kartuizerhoeve eigenaar Hein Fentener van Vlissingen gehuwd met ? Van Rijckevorsel
1975 Den Eikenhorst eigenaar Nico Henket gehuwd met ? Bauduin tot 1983
1976 Landgoed Beukenhorst eigenaar Hein Fentener van Vlissingen en Monique van Lanschot.
1977 Baerschot eigenaar Fam. Friso Plantema

1980
1980 Burgemeester R. v.d. Boorn
1980 School aan de Postelstraat
1981 'd Esselair eigenaar Fentener v. Vlissingen (Beukenhorst)
1981 't Essche Boeltje opgericht 3e zaterdag van sept. jaarlijks
1982 'd Esselair eigenaar Karel Beer
1983 Den Eikenhorst eigenaar Brabants Landschap
1983 Pastoor J.G.M.Planken 
1983 De Breeacker eigenaar Pieter Hogendorf
​1984 Mis voor de vruchten der aarde: de Stalmis .
1984 Landgoed Beukenhorst residentie van Comm. Der Koningin Dries van Agt (De Glimlach van Brabant) tot 1987.
1986 St. Charles vertrek Witte Paters. Het gebouw wordt gesloopt.
1987 - heden.  Landgoed Beukenhorst eigenaar Willem van Rijckevorsel- Mary v. Asch v. Wijk
1987 Burgemeester W. Letschert
1987 Pastoor N.A.J. Smulders
1989 einde paardenzegeningen

​1990
1990 Den Eikenhorst bewoond door Hubert Jan Henket - Conemans
1990 Esch Europees trefpunt. Charter Friends of Europe.
1995 Wateroverlast
1996 Esch telt 1959 inwoners
1996 Gemeente Esch wordt opgeheven en komt bij de nieuwe Gemeente Haaren. Burgemeester Hans Haas
1997 Einde Handboogschutterij Gaudium inter nos (sinds 1883)
1998 'd Esselair  afgebrand
1998 Pastoor R. Niessen (wnd)
1999 Landgoed Beukenhorst Rijksmonument

---

1981 Het Essche Boeltje. Sportieve verbroedering.
​Elke 3e zaterdag van september staat heel Esch in het teken van het edele jeu de boulesspel. Inmiddels een mooie traditie die nationaal en internationaal veel deelnemers trekt.

​Bijeen gezeten, weinig woorden
en knikkend naar degene die
zijn bal over de meters gooien moet,
totdat zacht tikkend
de ligplaats is bepaald.
Emanuel van Amelsvoort, 2001 

---

1984- heden. Mis voor de vruchten der aarde (de Stalmis). Op het Overeind. Jaarlijks op de dinsdag voor Hemelvaart.

---

1989 Friends of Europe: Europese verbroedering 
Samenwerking en uitwisseling tussen gelijksoortige Europese agrarische gemeentes.

Ondertekening van het Charter des communes d'Europe door oprichter Michel Bouchet, burgemeester van Cissé, Frankrijk.

---

---

1990 Kunst in de openbare ruimte 

1993 Onthulling "Oggelvorsenpoel". (brons Jan Snellaars 1993) door Burgemeester Wim Letschert.

---

---

1996  Esch bij Haaren.
​Einde Gemeente Esch.

1996 Wapen Gemeente Haaren

---

Home

2000
2001 Burgemeester E. Jongmans wnd.
2002 Burgemeester Fr. Ronnes
​2002 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Fam van Lanschot
​2002 Groenendaal 2 eigenaar Kinderen van Rijckevorsel
2002 Realisatie dagkapel in kerkportaal.
2004 Den Eikenhorst Rijksmonument
2005 Huize Monica opgeheven. Het gebouw komt in particuliere handen.
2007 Oude Mannengasthuis in particuliere handen. Bruno van der Voort en Zohra Badrour. Marrokaanse vrouw.
2008 Pastoor J. Verbraeken

​2010
2010 Kerkorgel gerestaureerd
2013 Burgemeester J. Zwijnenburg - v.d.Vliet
​2013 Op Drift 1.0
2014 Moord op Syrische man van de Groenweg
2015 Parochie St. Willibrord opgeheven
2015 Pastoor J. Grubben
​2018 Het haventje op de kaart van 1830 (P. Janssen) nabij het Oudemannengasthuis  wordt in ere hersteld
​2019 Pastoor G.J. van Rossem
2019 Waarnemend burgemeester Y. de Boer
​

---

2001 Dagkapel in kerkportaal
De nieuwe Maria-Gedachteniskapel  in de oude toren werd op zondag 14 oktober 2001 ingezegend door bisschop A. Hurkmans.

---

2008 - heden. ​Herinrichting beekdal Essche Stroom.
​1984, 1986, 1994 en 1996 overstromingen Essche Stroom. Oorzaak en gevolg.

2018 Kroon op het werk van de herinrichting de opening van het Essche haventje met een wervelende show van Op Drift

​Het vissershaventje op een kadastrale kaart uit 1830 in ere hersteld. Tevens gedenk en poosplaats.

---

2013 Op Drift.
Verzorgt jaarlijks een ludieke activiteit.

---

---

2020
2020 Swanenborgh eigenaar Ronald van Meijgaarden
2021 1 januari Gemeente Haaren wordt opgeheven. Esch komt bij de Gemeente Boxtel.                                                                                        Ronald van Meijgaarden is burgemeester van Boxtel
​2021 Baarschotse brug vernieuwd
2021 Oude Mannengasthuis eigenaar Fam van de Ven
2024 Waterschap De Dommel. Start herinrichting Beekdal De Essche Stroom plan Bruggelaar  fase 1.
​          Stuw in de Essche Stroom afgebroken. Aanleg vispassage.
2024 Prehistorische Boomstamkano gevonden en gelicht tussen de basisschool en de Essche Stroom.
​
​

29 juni 2020. Afbraak en renovatie van de Lage of Baarschotse Brug. Na 71 jaar trouwe dienst onder de slopershamer,

2021 Esch bij Boxtel 
Einde Gemeente Haaren

Wapen Gemeente Boxtel

---

Blog
1 januari 2021. Ontbinding Gemeente Haaren. Esch bij Gemeente Boxtel.
​
Esch, 31 december 2020.
 
In den beginne was het woord. En het woord was Hesc, plaats waar Essen groeien.  En Hesc is Esch geworden en wij hebben er, onder ons, gewoond. En Esch zag dat het goed was.
En Romeinen kwamen en gingen. En St. Willibrordus kwam en stierf. En er kwamen hoeven en Heeren en wij: verkocht en gebrandschat. Protestanten kwamen en die gingen ook weer. En Esch vond dat dat goed was.  
Er kwam een station.  En er kwamen Duitsers en geallieerden. En ook die gingen.
Toen kwam er een huwelijk. Met Haaren.  Ontbonden. Uit elkaar.
En Esch zag dat het goed was.
 
De laatste dag. 31 december 2020. De dag des oordeels.  Het laatste oordeel.
D’n bakker weg, de slager weg, Sjaak van den Akker weg. Schoones weg, de pastoor weg.
OKÉ. We hebben een Pannenkoekenhuis. De Spar. Een boulebaan bij de kantine.
Het jaarlijkse Essche Boeltje overgegaan naar de Fanfare in een nieuw uniform.
Maar de Zwarte Zusters vertrokken. De Witte Zusters vertrokken. Het Oudemannengasthuis verkocht. 
OKÉ. Twee nieuwe dokters.  We kregen het Buitenhuis. We kregen starterswoningen. De Reigerskant, De Venakkers III.
De Es bleef, Ruudje, de Guld, het Esseblad bleef, vooruit, in een nieuw jasje. En Sinterklaas is nog steeds Sinterklaas. Friends of Europe en de bierpomp ook.
PEP? Oh ja PEP en Op Drift!
Wat? Op Drift!
Hé dat is nieuw.
En een haven!!!!
Bedankt Haaren?
Een zalig uiteinde.
 
Wat nu? dacht de Esschenaar die begreep dat er een nieuwe partner gevonden moest worden.
 
En Esch zei: Ja ik weet het nog niet maar het moet een partner worden met gevoel voor ons dorp, waar Essen groeien, die houdt van onze kerk en onze toren, ons Oudemannengasthuis, ons Gilde, onze bierpomp, onze Essche Boys, Tovido, Ons Café, Tennisclub, ons haventje, onze Knoestjes, van onze Glimlach, EN …. die ons in ons wezen laat en met ons praat over de dingen die komen gaan. Over de wegen, de school, ons groen, d’n boule en de voetbal.
 
En dan, vannacht. Twaalf slagen naar het eind van de tunnel. Een wit licht. Een onbeschreven blad. Een nieuw begin.  
Goede morgen, Boxtel, wees gegroet, Boxtel.
Aan het woord is Esch.
En Esch hoopt dat het goed is.
 
Theo van Dooren
Esschenaar
 

3 april 2021 Publicatie van deze Canon van Esch.
​Een gedrukt exemplaar is verkrijgbaar bij Heemkundekring De Kleine Meijerij.

17 oktober 2024 prehistorische Boomstamkano gelicht naast de Willibrordusschool
​Operatie Taartschep 2.0 geslaagd.

Romeinse Wandeling

Wordt vervolgd

​Addendum
Bevolking
Over de grootte van de bevolking weten we pas iets vanaf de vijftiende eeuw. In 1438 werd een zogenaamde haardstedentelling gehouden, een soort volkstelling op basis van woningen. In Esch waren in dat jaar 48 haardsteden, wat neerkomt op ongeveer 250 inwoners. Het dorp bleef tussen de 250 en 300 inwoners tellen tot aan het eind van de achttiende eeuw. In 1815 kwam het inwonertal voor het eerst boven de 300, namelijk 324. In 1866 450 inwoners en in 1870 werd de 500 bereikt. Vervolgens duurde het tot 1955 voor dat aantal verdubbeld was en in 1971 werd de 1500ste inwoner (Mark Verhagen) geboren.
Toen de gemeente Esch op 1 januari 1996 ophield te bestaan als zelfstandige gemeente, telde het dorp nog net geen 2.000 (namelijk 1.959) inwoners. Inmiddels is die barrière wel gehaald: anno 2005 telde Esch 2.217 inwoners.
Middelen van bestaan:
Door de eeuwen heen is het voornaamste middel van bestaan voor de Esschenaren de landbouw geweest. Brandschattingen, overstromingen, epidemieën en plunderingen speelden in de loop der eeuwen een belangrijke rol. Het leidde tot armoede en wegtrekken van de bevolking. 

​Maar door de ligging van het dorp, aan een doorwaadbare plaats in de Esschestroom, op een doorgaande route, waren er zeker tot in de achttiende eeuw ook enige herbergen van belang. Ook kende Esch tot in die tijd enkele brouwerijen.

Binnen de teelt van de voornaamste gewassen, rogge, haver, boekweit en aardappelen treedt in de tweede helft van de negentiende eeuw een verschuiving op: de aardappelen zijn aan het eind van de negentiende eeuw duidelijk het belangrijkste gewas, terwijl de teelt van boekweit bijna geheel verdwenen is.
Ook de veestapel veranderde langzaam van samenstelling: in 1837 waren er 24 boerderijen met schuren, en 54 bakovens, 29 paarden en 2 paardenstallen, 127 koebeesten en 2 trekossen. Men beschikte over 31 karren. Tegenover een gestage groei van het aantal koeien en varkens (van respectievelijk circa 225 en bijna 100 rond 1850 naar 325 en ruim 250 in 1900) staat een even gestage afname van de hoeveelheid schapen (van een kleine kudde van 60 schapen rond 1850 naar helemaal geen kudde meer in 1900).
Het aantal paarden bleef redelijk stabiel in de negentiende eeuw, namelijk rond de 50. Dat zou pas veranderen met de invoering van tractors. Na de tweede wereldoorlog verdween het boerenpaard nagenoeg helemaal. Wat bleef was de Essche paardenzegening tot 1989.
De lokale nijverheid was nagenoeg volledig gericht op de lokale behoeften (bakker, slager, smid). Enkele brouwerijen, leermakerijen en kuiperijen bedienden voor 1900 een ruimer gebied, maar konden het economisch uiteindelijk toch niet bolwerken. In de loop van de negentiende eeuw verdwenen ze bijna allemaal.  Bron: R. Wols, BHIC, 2009

Bronnen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Esch_(Haaren)#Moderne_geschiedenis
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/esch-in-vogelvlucht
http://www.kennisplatformbewoners.nl/fileskpb/DOP%20Esch.pdf​. PON onderzoek Esch anno 2008.
https://www.pienstormvanleeuwen.nl/markstadbreda.html
​https://www.dekleinemeijerij.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_burgemeesters_van_Esch
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/pastoors-van-esch-1270-nu
www.bhic.nl/memorix/images/search/?mode=gallery&view=horizontal&rows=25&page=1&fq%5B%5D=search_s_plaats:%22Esch%22&fq%5B%5D=search_s_genre:%22gebeurtenissen%22&fq%5B%5D=search_s_inhoud:%22sociaal%22&sort=random%7B1542923548384%7D%20asc

​
Verpondingsregisters, Transporten, Hertogelijk Cijnsboeken, Brabants Leenboeken, Bossche Schepenprotocollen, boedeldelingen en testamenten vormen vaak bron van de vele jaartallen en bijzonderheden die genoemd worden ivm oudere panden en hoeves en hun eigenaars

1. Oorkondenboek van Noord Brabant 690 - 1312. Deel 1, De Meierij van ,s-Hertogenbosch. Bewerkt door H. Camps en G.A.M. Van Synghel. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1979.
1a. Liber aureus Apternacensis. Deel 2.​, Gotha, 1191.
2. Regesten van stukken in het Dorpsarchief 1301 - 1806
​3. Regesten van het Mannengasthuis 1328 - 1784
4. Uiterste wilsbeschikkingen van wijlen Mr. P.F. van Cooth t.b.v. het onderwijs. Ca. 1900.
4a. Laverend tussen kerk en wereld. De pastoors in Noord-Brabant 1400 - 1570 Bijsterveld, A.J.A. VU Amsterdam, 1993
5. Van Bacchus tot bierpomp. P. Wuisman, 1979
5a. The Tumuli of the Roman Period of Esch, Province of North Brabant. Dr. L. v.d. Hurk, 1986
6. Esch, van verleden naar heden. P. Jansen, 1991
7. Nieuwe toekomst voor St. Willibrorduskerk Esch. Ineke Platel, 1994
8. Het verhaal van een grafzerk. N. v.d. Langenberg- Scheepers, 1998.
9. Esch, 1930 - 1950. N. v.d. Langenberg - Scheepers, 1999.
10. Sint-Jozef 50 jaar. Gastvrij thuis in Brabant. I. Platel en G. Seegers. 2000. Stichting Dommelhoven, Boxtel
11. Mijn verhaal Esch 1940 - 1948. Giel Konings. 2001.
12. De monumenten van Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel. o.a. N. v.d. Langenberg. Uitgave Gemeente Haaren, 2002
13. Eenheid in verscheidenheid. Zr. A.M. Duivenvoorde. 2004. Uitgave Zusters van de Goddelijke Verlosser.
​14. Baanderheren, boeren en burgers. Jean Coenen. 2004 Uitgeverij Aeneas, Boxtel.
15. Ontdekkingstochten langs het water: Essche Stroom. A. Haartsen, E. Storms-Smeets. Landschapsstudies 58-2 Uitgave: Lantschap (adviesbureau voor landschap en cultuurhistorie) en CLM (Centrum voor Landbouw en Milieu). Oktober 2005.
16. 75 jaar onder de toren van St. Willibrord, N. v.d. Langenberg-Scheepers, 2006.
17. Ontdekkingstochten langs het water. Natasja Oerlemans e.a. Waterschap De Dommel, 2006.
18. Verbeeld Idee. De Essche Stroom. Met het oog voor het verleden een inrichting voor de toekomst.
o.a. Mariëlle Kok, Jan Roymans. Uitgave Grontmij en Waterschap De Dommel, 2007.
19. Omgaan met water in het Groene Woud. Uitgave ARC Grontmij, 2007.
20. De Essche Stroom, gemeente Boxtel, Haaren, Vught en St. Michielsgestel; een cultuurhistorische studie van het beekdal. Roymans & Keijsers. 2008.
Colofon Opdrachtgever: Waterschap De Dommel Titel: De Essche Stroom, gemeente Boxtel, Haaren, Vught en Sint-Michielsgestel; een cultuurhistorische studie van het beekdal Status: eindversie Datum: januari 2008 Auteurs: drs. J.A.M. Roymans & drs. ing. D.M.G. Keijers Projectcode: ESES Bestandsnaam: RA1619-ESES.doc Projectleider: drs. J.A.M. Roymans Projectmedewerker: drs.ing. D.M.G. Keijers ARCHIS- RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. telefoon: 0294-491500 Leeuwenveldseweg 5b telefax: 0294-491519 1382 LV Weesp
21. Historische Atlas Noord Brabant 1836-1843. Uitgeverij Nieuwland Tilburg 2008
22. Vlugschriften Heemkundekring De Kleine Meijerij. Diverse jaargangen. https://www.dekleinemeijerij.nl/.
23. Het Heyneman-van Hirtum orgel in de St.-Willibrorduskerk te Esch. R. van Dijk e.a., 2010
24. De Canon van Oisterwijk. Heemkundekring De Kleine Meijerij, Brouwers, de Bakker e.a., 2009/2010.
25. ​Met oog voor het verleden. H. van Sambeek, N. v.d. Langenberg, 2010
​26. De Kartuizerhoeve op het Witven te Esch. N. v.d. Langenberg-Scheepers, 2012
27. Boxtel: een heerlijkheid tussen twee heren. J.J.E.M. de Visser, 2013
28. Ziehier!; Wij verkopen 77 kasteelhoeven. Rien en Florian de Visser, 2015
29. Verleden land, Archeologische opgravingen in Nederland. J. Bloemers e.a., 1981
30. Als de kastanjebomen bloeien. 25 jaar Bierpomp in Esch 1966 - 1991. C. Pijnenburg 1991.

Fotocollectie Giel Konings, Esch
Fotocollectie Piet Jansen, Esch
Fotocollectie +Archief Anton vd Braak, Esch/Schijndel
​Fotocollectie A. de Vet, Esch
​Fotocollectie BHIC, Den Bosch
Fotocollectie Noord Brabantsmuseum, Den Bosch
Fotocollectie Piet van Oers, BC Boxtel
Fotocollectie Riët van Esch, Esch
​Fotocollectie A. Dieden, Esch
Fotocollectie Koen Pillot, Esch
​Fotocollectie Coert Verhees, Esch
Fotocollectie Joop Verhees, Esch
Fotocollectie Henk van Helvert, Haaren
Fotocollectie Emanuel van Amelsvoort, Den Bosch.
Fotocollectie Kees van Brunschot, Esch
​Fotocollectie Marietje van Eijndhoven, Esch
Fotocollectie Ruud van Nooijen, Boxtel
Fotocollectie Theo van Dooren, Esch
​Fotocollectie Henk van Sambeek, Esch
​Fotocollectie Rijks Cultureel Erfgoed (RCE)
​Fotocollectie Pien Storm van Leeuwen, Alphen-Chaam
Fotocollectie Wim van Esch, privé
Fotocollectie J.H. Vogels, Den Bosch
​Fotocollectie Willemien van Berkel, Esch
Fotocollectie Clemens Le Blanc, BD Boxtel
Fotocollectie Albert Stolwijk, BC Boxtel
Fotocollectie Marina van Griensven, Esch
​Fotocollectie Merel Letschert, privé
​Fotocollectie Rinie en Friso Plantema, Esch
Fotocollectie M. van Schijndel, Esch
Fotocollectie Theo Konings, Esch
Fotocollectie Jan Konings, Haaren
​Fotocollectie P. Rood, Boxtel
Fotocollectie G. Roskam
Fotocollectie J.G.C. v.d. Meene , Zwolle
​Verzameling krantenknipsels Mevr. L. Toelen - v.d. Doelen, Esch.
​
Bronvermelding
​De maker van deze site heeft er naar gestreefd alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen.
Mochten er personen of instanties desondanks van mening zijn dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan
kunnen zij contact opnemen met de maker.
Niets uit deze website mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van de maker van deze site.
​Disclaimers:
‘Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die menen aanspraak te kunnen maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen’

AVG
conform de richtlijn AVG van 25 mei 2018 
Indien u op de Homepagina gebruik maakt van  het onderdeel Vragen, suggesties of opmerkingen? en of op de pagina  Contact Contact over De Canon van Esch Voor vragen, tips en  suggesties over De Canon van Esch worden uw email gegevens automatisch geregistreerd en zijn voor ons dus zichtbaar.
Uw emailadres kan gebruikt worden om te reageren op uw vraag, opmerking, tip, suggestie. Wij delen uw email adres met niemand. Uw emailadres wordt na een half jaar uit onze inbox verwijderd.
 Als u ervan overtuigd bent dat wij zonder toestemming persoonlijke gegevens hebben verzameld, neem dan contact met ons op via e-mailadres: [email protected] of stuur een brief naar postadres: De Venakker 15, 5296NP Esch. Dan zullen wij deze informatie verwijderen. 

Dank

Een woord van speciale dank aan Nettie v.d. Langenberg-Scheepers en Wim de Bakker die de moeite namen om deze hele canon van kritische kanttekeningen  en toevoegingen te voorzien.
 
​"Het echte leven onttrekt zich aan de eeuwen. Het doet zich misschien anders voor, maar het wezen is onveranderd". citaat Antoon vd Braak.
 

---

Home