Canon van Esch
Foto
De Canon van Esch. Ontwerp: Theo van Dooren, Koen Pillot , Henk van Sambeek. Uitgave MUBO ism Heemkundekring De Kleine Meijerij, 2021
Inhoudsopgave

1200 voor Christus
1100 - 1200
1200 - 1300
1300 - 1400
1400 - 1500
1500 - 1600
1600 - 1700
1700 - 1800
​1800 - 1900


1900 - 1910
1910 - 1920
1920 - 1930
1930 - 1940
1940 - 1950
1950 - 1960
1960 - 1970
1970 - 1980
1980 - 1990
1990 - 2000
​2000 - 2010

6000 - 1200 voor Christus. Het leven in De Meierij.

100-250 na Christus. Romeinen in Esch.
Drie Romeinse graven op de Kollenberg en vier op Hoogkeiteren.
Tumulusgraven en urnenvelden.
​Knuppelveenbrug.
​Dakpannenbakkerij op De Ruiting.
​Ontdekt in de 60-er jaren van de vorige eeuw.

​"Asca diu vivas et felix sis",  
"Esch, moge gij lang leven en gelukkig zijn", staat onder het standbeeld van Ine van Lith sinds 1996 op de markt voor De Es. 
Bij de promotie van Dr. Bart vd Hurk uit Best op 22 mei 1986 op de Nijmeegse Universiteit op grond van zijn onderzoek naar de vondsten op De Kollenberg en Hoog Keiteren onthulde Prof. Bogaers (promotor) bovenstaande woorden. Hij ontleende die aan een inscriptie gevonden op een paar stukjes in Esch gevonden glas waarschijnlijk van een drinkbeker. (A.vd Braak, 1986)
De Kollenberg                                                                                              De Ruiting


771 Karel de Grote koning Frankische Rijk.
​773 okt. 9 - 774 okt. 8 na Christus:
Nebelung schenkt aan de abdij van Echternach wat hij bezit in de villa Esch, te weten vier hoeven met wat daartoe behoort. 

​Bron: het Oorkondenboek van Noord-Brabant van 690 tot 1312, deel 1.(1)
De letterlijke Latijnse tekst luidt als volgt:

Ego in Dei nomine Nebulungus pro Dei intuitu et pro remedio anime mee ad
ecclesiam sancti Willib(rordi) dono res meas in villa que vocatur Hesc a , quicquit* 15
ibidem visus sum habere, id est mansos IUI cum omnibus suis appendiciis, id est tarn
terris, casis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumve decursibus, mancipiis.
Si quis vero de heredibus meis c (hanc donationem infringere voluerit, iram Dei
incur rat).
Actum anno III regnante Karolo rege.

vertaald

Ik, in Godes naam, Nebelungus, schenk vanwege mijn gerichtheid op God en vanwege mijn zielenheil aan de kerk van de heilige Willibrord mijn bezittingen in het dorp dat Hesc (Esch) wordt genoemd, namelijk dat wat ik daar geacht word te bezitten, dat wil zeggen vier hoeven met al hun toebehoren, dat wil zeggen zowel akkers, huizen, velden, weiden, beemden, bossen, wateren en waterlopen en afhankelijken. Indien echter iemand van mijn erfgenamen op deze schenking inbreuk zou willen maken, moge hem dan de toorn van God treffen.
Opgemaakt in het derde regeringsjaar van Koning Karel.


Hesc is geïdentificeerd (vgl. Wampach) met Esch a.d. Sauer in het groothertogdom Luxemburg, echter zonder grond. Daarentegen bestonden er aantoonbaar vanaf de 14e of 15e eeuw - in het Noord-Brabantse Esch cijnzen van de abt van Echternach (zie F.W. Smulders, Brab. Heem Up.(?) 50-51 en IVp. 29-31). De situering in Noord-Brabant is dan ook de waarschijnlijkste.​

NB.
​Er wordt onderzoek gedaan naar de locatie van de vier hoeven door N. van de Langenberg e.a. Zij zijn in de veronderstelling dat deze hoeven gelokaliseerd kunnen worden. Het betreft het goed Ten Ackeren (hoek Lochtenberg-Haarenseweg) het goed De Breacker (Gestelse weg), een hoeve op Baerschot en vermoedelijk het goed De Eghelvoert (grens Boxtel-Esch aan de Boxtelse kant). In de Bossche Protocollen wordt vanaf 1412 tot 1768 vermeld dat deze vier hoeven cijnsplichtig zijn aan Echternach.

​

1100-1200
​
1200-1300
​
1270 Pastoor Gulielmus van de Parochie Esch



​
​​1300-1400
1301 Kerk vernoeming door hertog Jan II van Brabant van de „parrochie de Eske" die een jaarlijkse cijns betaalden voor de gemene woeste gronden. (25)
1315 De Ruiting 7  (Rouwdonck)  eigenaar Metta van Rudonc
1316 De Ruiting 7 (Rouwdonck)  eigenaar Henricus Berewout
1322 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Jacob P. van den Aker (Brabants Leenboek 1312-1340)
1340 Esch telt 70 inwoners. Vermelding in het Cijnsregister.
1340 Emerhorst of Nemerhorst. Later Mannengasthuis. Eigenaar Henric van Haaren. Daarna van Coel van Boxtel, Dirk Belensoen, Albrecht Dirck Belensoen en Jan soene Bela Dierick Belensoens -dochter (Hertogelijk Cijnsboek 1340)
1340 Pastoor Wilhelmus, sterft in 1344.
1340 Esch telt 32 cijns betalenden
​
​1368 De Breacker: Gerit Ringhwile van Essche verkoopt een pacht van een halve mud rog aan Wouter Herbrechts van den Bredeacker (uit: De Bossche Schepenprotocollen)
​1372 'd Esselair Hoeve (Broekstr. 3).
​1374 Esch telt 70 min of meer welgestelde personen.
1375 Essche Stroom: visrechten in handen van Eligius v.d. Aker priester in Boxtel en Esch bekend van de H.Bloeddoek
1381 De Hoge of Overste Brug bij het Oudemannengasthuis en de Lage of Kasteelse of Neersche Brug bij Baarschot worden reeds vernoemd.
Die Bardscot en Baedscot  (Ferd. Smulders, Henk Beijers)
1382 Mannengasthuis eigenaar Henrick vander Emerhorst. Daarna van Jan en Heilwich v.d. Emerhorst.
1386 Kinderen Hendrik Berwout Huis +  hof op Rudonk (2)
1392 Pastoor Peter Smit
1394 Pastoor Ghisselbertus Jan J. Batensoen (kanunnik)
1395 De Ruiting 3 (Rouwdonck) eigenaar Floris vanden Velde (x Elisabeth Godevarts)
1395 Kartuizerhoeve voorheen eigenaar Henrick Dicbier

1200 Opkomst marktstadjes in De Meierij
1250 Opkomst handel in schaapswol en vlees in onze streken
1350 Pest of de zwarte dood ook in Esch
​1400 Opkomst gilden en schutterijen

12e - 15e eeuw.
Ontstaan  diverse Hoeven m.n.  d'Esselair,  De Kartuizerhoeve, De Emerhorst, Swanenborgh, Ruedonck, Hoeve Rouwdonck(en),  De Leeuwenborgh, De Spanckert, De Breeacker, Baerschot. De laatste twee waren cijnsplichtig aan Echternach.

1340 Hoeve De Emerhorst later Oude Mannengasthuis.
1492 Gebouw  in gebruik als mannengasthuis.
1892 Gemeente Esch eigenaar.
​2010 Particulier.

1301 Kerk vernoeming door hertog Jan II van Brabant: verkoop van woeste gronden en heide aan de inwoners van de „parrochie de Eske" die een jaarlijkse cijns betaalden aan de hertog. 
1571 Missaal Romanum of Het Tridentijns Missaal van Paus Pius V in Essche pastorie gevonden.
1598 Pastorale Romanum. Persoonlijk bezit van Caspar van de Herstraeten . Pastoor tot Esch 1601-1633. Hierin werden 21 handgeschreven testamenten aangetroffen tussen de jaren 1601 tot 1629.
1716 Eerste torenklok of Mariaklok van klokkengieterij Mamees Fremy.
1767 De Raad van State beslist: de bomen bij het kerkhof zijn van de kerk; niet van de gemeente
​1787 Eerste "raathuys" tegen de zuidzijde van de toren (tekening Hendrik Verhees).

1381 Hoge of Overste brug bij het Oudemannengasthuis en de Lage of Kasteelse of Neersche brug bij Baerschot.

1395 Eigenaar Hoeve Henrick Dicbier aan de Witvensedijk.
1476 - 1659 Eigenaar Kartuizers. Pachthoeve.
1775 - 1965  Eigenaar bestuur De Tafel van de Heilige Geest (armenzorg).Armenhoef.
1965 - 1972 Eigenaar Gemeente Esch
1972 - heden particulier eigenaar.
​
1400-1500
1403 De Ruitingh, Hoeve Ruedonck
1405 PastoorJan Proest
1412 Baerschot eigenaarJacob Pauwels v.d. Aker
1418 Pastoor Wilhelmus Bylant (wnd.)
1419 De achternaam Van Brunschot is waarschijnlijk afkomstig van een stukje land aan de Leunisdijk in Boxtel. In een publicatie uit 1419 wordt gesteld dat iemand het goed Brunschot in bezit had. In 1640 wordt er gesproken over de ‘brunschotse weij’. En in 1691 wordt geschreven: ‘het weijvelt ter plaatse het Brunschot’.
1421 Pastoor Rudolphus v. Aerlebeke (wnd.)
1425 Mannengasthuis eigenaar Jan van der (N)Emerhorst
1427 Pastoor Wilhelmus Bylant (Wnd.)
1430 Kartuizerhoeve (voorheen) eigenaar Willem Dicbier
1436 Pastoor Johannes Loye (Wnd.)
1437 Esch telt 48 huizen en 250 inwoners
1437 Pastoor Joannes van Andel (kanunnik)
1441 Pastoor Godefridus Cuper (Wnd.)
1445 Pastoor Walterus van Gestel (Wnd.)
1450 Hoeve De Breeacker. Eigenaar Henrick Henrix die Roy. Vruchtgebruik voor zijn kinderen Peter en Lijsbeth
​​1450 Swanenborgh 

1459 Pastoor Henricus Poynenborch (Wnd.)
1460 Mannengasthuis eigenaar Meeus of Bartholomeus die Momber
1462 Kartuizerhoeve  (voorheen) eigenaar Lucas Pieck. Verpacht aan Gerardus Houbraken
1467 Claes Henrick Claessoen, Rector van de kapelanie ....... der parochie van Essche (16)
1470 Pastoor Johannes van Dijck (Wnd.)
1473 Pastoor  Gerardus d. Weghe v. Amsterdam
1476 Kartuizerhoeve  Witvense dijk aan Vughtse Kartuizers van Sint Sophia. 
1480 Notenhouten beeld van Antonius Abt in de St. Hubertuskapel op Bergenshuizen
1483 Pastoor Johannes Henr. d. Aggere (v.d. Dijk)
1485 Mannengasthuis eigenaar Maarten van Elmpt (x Ida Roetaert) 
1490 Baerschot eigenaar J.H. vd Meerendonk
1491 Pastoor Gerardus van Eyck                
1492 Mannengasthuis. Bestuur 3 provisoren. Huisvesting voor 6 mannen en een vrouw. 

Inwoner gegevens 15e, 16e, 17e en 18e eeuw.

1450 Swanenborgh

1368 Hoeve De Breeacker cijnsplichtig aan Echternach.

1500 Hoeve Baarschot

1500 Maaien en ploegen in de late middeleeuwen

​1500-1600
1500 Baerschot eigenaar Jacob Henr. V.d. Meerendonk
1500 Pastoor Godefridus v.d. Aa (Wnd.)
1501 Baerschot eigenaar Lambert v.d. Hezenacker
1502 Pastoor Arnoldus van Cameren (Wnd.)
​1509 De Breeacker. Eigenaar Paulus (zoon van Adrianus) van den Ackeren (uit Cat. Sasse van IJsselt)
1510 Pastoor Johannes Theodo….. (Wnd.)
1530 Pastoor Christianus de Campo (v.d. Velde) (Wnd.)
1532 Pastoor Johannes H. van Ravenstein (Pastoor de Lang) 
1543 Esch geplunderd door Maarten van Rossum.
1550 De Ruitingh eigenaar Fam. Muyckens
1553 14 mei Kerk grafzerk Katelijn Jan Heys dochter
1555 PHILIPS de TWEEDE Spaanse overheerser.
1557 19 oktober Kerk Grafzerk Jenneken Reyner van der Meer dochter
1557 Essche Stroom: oliemolen eigenaar Reijnder Loyen bij de Lage Brug.
1558 Baerschot eigenaar Thomas Peterse Lootgieter
1559 Johan van Horne krijgt Esch in Leen van Philips II tevens Hertog van Brabant
1568 80 jarige oorlog

1571 Pastoor Jan Jans Goyarts v. Haaren.                                              
1571 St. Willibrordusgilde genoemd in archiefstukken.
1572 Kartuizers vluchten naar Esch/Boxtel
1573  Mannengasthuis Eerste Inventaris. Ondertekend door Pastoor Jan Jans Goyarts
1575 Roudonck. Eigenaar Catharina, dochter van Willem van Ghijsselen 
1576 Plakkaat van Verlatinge. Holland roept de onafhankelijkheid van Philips II
1578 Esch "genaast" door Philips II
1579 Karthuizerhoeve pachter Wed. Gerart Gijsbert Eliasz
1579 Swanenborgh eigenaar Adam de Borchgreve - Muyckens .Tevens hoofdman van de St.Willibrordusgilde
1580 Gerard van Horne Heer van Boxtel, Esch en Liempde
1581 Pastoor Leonardus Leophardus Janssen (alias van Bornbergen van Bergeijk)
1581 Pastoor Paulus Hacken
1587 Baerschot eigenaar Thomas Lootgieter
1593, juli 4
 Schepenen, burgemeesters, kerkmeesters en H. Geestmees­ters der heerlijkheid van Esch verklaren, dat door de plundering van het dorp op 28 en 29 juni 1593 door de ruiters en soldaten van Zijne Majesteit, die te Vught gelegen hebben, de ingezetenen in grote nood zijn geraakt en de zware schattingen, welke hun dagelijks worden opgelegd, niet kunnen voldoen, aangezien zij veel vee, huisraad en voedsel verloren hebben. Zij verzoeken van verdere schattingen verschoond te blij­ven.
1595 Kapelaan/Pastoor Caspar v.d. Herstraten. 
1597 eerste doop- en trouwregister
1598 St. Willebrordusgilde

1543 Plunderingen door legers van Maarten van Rossum. Zelfs tot twee keer toe de kerk geplunderd in Esch.
1559 Heerlijkheid Esch door Philips II in Leen gegeven aan de Heeren van Boxtel

1555 Grafzerken in de kerk o.a.
1601 - 1633 Pastoor C(J)aspar van de Herstraten overleden

1571 St. Willebrordusgilde hopman Joncker Adam die Borchgreve genoemd in Bossche Schepenakte.
1576 Plakkaat van Verlatinge. Holland roept de onafhankelijkheid uit onder Philips II.
1598 St. Willibrordusgildekaart.
1610 Gildeschild van Pastoor Caspar van de Herstraten

1600-1700
​1601 Karthuizerhoeve gepacht door Henrick Peter Verhoeven en Aleid Huybert Jan Goessensdochter.
1601 Pastoor Caspar (Ook wel Jaspar, Jasparen en Gaspar van der Herstraten
         1610 Gildekeizer na 3x Gildekoning
         1612 lid Broederschap O.L.Vrouwe Den Bosch.
         1614 Doodschuld voldaan. De doodschuld, soms ook ante obitum genoemd, is een bedrag dat het sterfhuis betaalt aan een corporatie waarvan de overleden persoon lid was. ... Het was een schuld die elk nieuw lid (van de broederschap)op zich nam maar die meestal tot aan de dood kon uitgesteld worden.
          Vluchtte rond 1629 naar Swanenborgh. 
1602 Ruydonck. Eigenaar Heijlwich van Gerwen. (Inv. GZG nr 2522 blz 182)
1604 Baerschot van Peter Th. Peterszn, Loodgieter, J. de Bitter, Melchior J. Donckarts
1611 Hoeve De Spanckert (Postelstr. 21?) van Reijnder Loyen?
         Deze was reeds in de16e eeuw eigenaar.
1613 Swanenborgh Wolfg. Endevoets x Mechelt. Van Hedel
1613, 1615 en 1620 Kerk Grafzerk van Andries Timmermans, Margriet Jordens, Hanrick Jordens
1615 - 1618 Karthuizerhoeve pachters Aert Gielissen van de Zande en Jenneke Petrus van de Ven
1621 Herberg en Brouwhuis De Twee Zwanen brandt af
1629 Belegering en val van Den Bosch. De kerk wordt door De Staten Gen. ontnomen
1629 Swanenborgh Coenraat Endevoets 
1633 Kerk Grafzerk Gasparus van der Herstraten pastoris hui`, ecclesiae Essensis…
1633 Pastoor Henricus van Duppen
1635 - 1658 Karthuizerhoeve Pachter Goyart Janssen van Gestel
1635 Swanenborgh eigenaar Maria v. Boschuysen - Wolfert Entefuets
1637 Kerk in protestantse Nederduits Gereformeerde handen
​1640 De Leeuwenborgh (vervallen) eigenaar Jonker Rogier van Broeckhoven

1641 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Hubertus van den Leemputte
1642 De Ruiting 2 ('t Brunschot) eigenaar Hendrik v.d. Leemputte en Johanna v. Ravenstein. Een omwaterde hoeve.
1648 Vrede van Munster. Esch Staats dorp
​1654 Hoeve Op den Grotenacker (Haarenseweg 29) eigenaar Lambert M. v. Gerwen
1654 Swanenborgh eigenaar Ida Entefuets
1655 Groenendaal 2 eigenaren waren de erfgenamen van Willemken, weduwe van Peter van Walraven en daarna Catelyn, weduwe van Jacob vd Sande
1655 Broekstraat 3 eigenaar Meester Aert van Broeckhoven
1655 Heikant 2a Boerderij van Sterks. Eigenaar Hendrick Peters van Eynthoven
1655 Baerschot eigenaar Robbrecht v. Berckenbosch
1655 De Ruiting (?) eigenaar Jonker C. Proening
1655 Hoeve Op den Grotenacker (Haarenseweg 29) eigenaar Lambert M. v. Gerwen
1655 Hoeve Op den Grotenacker eigenaar Joffr. Maria van Honselaer. 2-deling Gulickse Hoeve en Gerwense Hoeve (zie de kaart van Blaeu 1664)
1658 Pastoor  Hubertus van den Leemputte
1658 De Heerlijke Rechten van Esch worden ingelost. Esch wordt een Staats dorp.
1659 Kartuizerhoeve verkocht aan Rogier van Broekhoven Arnoutsz
1660 Bestuurs-en Openbare functies alleen uitgeoefend door mensen van de ware Religie dus Nederduits Gereformeerd.
1661 Swanenborgh eigenaar Willem Endevoets
1662 Baerschot eigenaar Frederick Henderick Sweerts de Landas
1664 Trouwreglement. Trouwen mag alleen ten overstaan van  Dominee of Schout
1668 Protestantse gemeente Boxtel en Esch gaan samen.
1668 Notenhouten Beeld van Antonius Abt vanuit de Bergenshuizense Kapel naar de Willibrorduskerk overgebracht. (uit: Essche Schepenrol 1668-1726)
1670 Kartuizerhoeve eigenaar Jan W.P. v.d. Braak
1670 Groenendaal 2 eigenaar Nicolaas van Susteren
1672 Pastoor Hubertus van de Leemputte
1672 Schuurkerk op het Klokwiel
​1677 Baerschot. Eigenaar Ferd. Hendrik Zweerts
1678 Rouwdonck  eigenaar Rogier Nagelmakers
​1681 Essche verpondingsboek vermeldt namen Lochtenberg en Pickenhoeff
1682 Roudonck. Ene steene huijsinge met hare gronden, hof, boomgaert enz. Eigenaar Herman Pelgrom de Bije
1686 Swanenborgh eigenaar Christina Endevoets
1696 Pastoor Theodorus Vos (of Voskens)

Esch, op 16e en 17e eeuws historische kaarten: Jacob van Deventer, Hondius, v.d.Burgt, Jansonius, Roman-Visscher, Blaeau, P.Schenck

Leunisdijk 7
1648/1649   in gebruik als schoolhuis. 
​1818 - 1873  in gebruik als pastorie.
1873 heden in gebruik als woonhuis.

1629 Val van Den Bosch door Frederik Hendrik.
1637 Essche kerk in protestantse handen
1672 Schuurkerk op de Klokwiel
1716 Eerste torenklok aangebracht (door de protestanten)
1798 Kerk weer in katholieke handen

1664 Kaart van Blaeu met Esche
​1681 Essche Verpondingsboeken

Foto
1664 Kaart van Blaeu. Op deze kaart is af te lezen dat Essche Stroom ook bij laag water passabel was. Dus Den Bosch bereikbaar. Bron: Omgaan met water in het groene woud. Blz 66.
Foto
Essche Verpondingsboeken vermelden in 1681 namen als Lochtenberg en Pickenhoff. Bron: Van Bacchus tot Bierpomp blz. 39

1570 Kaart van Jan van Deventer
1644 Kaart van Willebrord van der Burght
​1795 Het historische gebied van Noord Brabant: territoriale historische kaders incl. de grenzen van de schepenbanken (Wim de Bakker)

1700-1800
1706 Schuurkerk op den (Kollen)Berg.
1707 Wateroverlast
1708 Wateroverlast
1715 Kartuizerhoeve eigenaar Jan en Willem v.d. Braak
1715 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Peter Smolders
1715 Groenendaal 2 eigenaar Weduwe Thomas de Bresser
1715 Swanenborgh eigenaar Nicolaas Wolfgangius Endevoets(?)
1716 Torenklok Klok A (Mariaklok) Mamees Fremy me fecit anno 1716
1721 Pastoor Joannes Vos
1723 Esch telt 40 gezinnen
1724 Roudonck eigenaar Anthonie Sopers
1727 Swanenborgh eigenaar Lucia en Josephus Wolfgangius (Endevoets?)
1736 Baerschot eigenaar Johan Sayer, kapitein
​1737 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Fam van Abeelen
1742  Tegenover De Halse Barrier wordt een tolhuis gebouwd i.v.m. aanleg steenweg Den Bosch - Boxtel.
1742 Baerschot eigenaar Samuel Chambrier Kapitein in het Staatse leger
1742 Baerschot eigenaar Wed. Chambrier
​​1746 Pastoor Lambertus F. Princen
​1750 Swanenborgh eigenaar Henrikus en Josephus Endevoets 

1751 Kartuizerhoeve eigenaar Jan en Gerrit v.d. Braak
1754 Groenendaal 2 eigenaar Theo Princen (Provisor OMG?)
1766 ".... dat een boer van Esch zijn land omploegende 400 á 500 Romeinse penningen vond door verschillende Romeinse keizers gemunt."  Vaderlandsch woordenboek. Jacobus Kok, 1785.
​1766 Groenendaal 2 eigenaar Fam de Leeuw
1771 Kartuizerhoeve eigenaar Jan v.d. Braak
1774 Romeinse munten vondst (Vught) 346 na Chr.
1776 Kartuizerhoeve eigenaar Dirk v.d. Schoot
​1776 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Jan Cornelis Schellen
1777 De protestantse Gemeente Boxtel-Esch telt 16-18 leden.
1777 Pastoor Johannes I. van Dooren
1779 Kartuizerhoeve eigenaar Tafel v.d. Heilige Geest (Den Armenhoef)
1780 Landgoed Beukenhorst 1e eigenaar Th. van Santvoort (Reeds landerijenbezitter in Vught)
1781 Baerschot eigenaar Vrouwe E.G.Sayer gravin van Limburg Stirum
1785 Baerschot eigenaar Leopold graaf van Limburg Stirum
1788 Kerkorgel gebouwd in Vught (1961 in Esch)
1795 Bataafs Comitee van Brabant bijeen in de St. Jan. Reist af naar Den Haag om zitting te nemen in de Staten Generaal. Per 1 jan 1796 definitief.
1798 De Leeuwenborgh eigenaar Theodorus Sopers (laatste eigenaar)
1798 Essche Kerk weer van de Katholieken

1742 De Halsche Barriere i.v.m.aanleg steenweg Den Bosch - Boxtel

1780 Beukenhorst
1800-1900
1801 Kerk weer in gebruik door de katholieken. Restauratie
1802 Baerschot eigenaar Gerard v. Eyndhoven (?)
1803 Mannengasthuis herbouwd
1805 Swanenborgh eigenaar Cornelis M. Bles
1806 Baarschot eigenaar Gerard van Eijndhoven uit Haaren
1806 Den Eikenhorst eigenaar Fam. De Wijs. Wijnhandelaren uit Den Bosch
1810 Burgemeester Willibrordus van Houtum
1810 Esch wordt een Gemeente met dank aan Keizer Napoleon
1810 Pastoor Marcellinus Goossens
1810 Pastoor Norbertus J. van Liempt
1811 Groenendaal 2 eerste steen gelegd door Vrouwe Verheijen geboren van Veldriel. 
1812 Burgemeester Jan de Groot
1813 Pastoor Henricus V. van Mill
1813 Swanenborgh eigenaar Cornelis Langeveld.
1815 Esch telt 324 inwoners
1817 Esch krijgt een gemeentewapen: blauw veld, gouden esseboom en schutsbeeld St. Willibrordus
1818 Kartuizerhoeve van Burgerlijk Armbestuur
1818 Uitruil pastoorswoning (voormalige schuilkerk op Den (Kollen/Lochten) Berg) en schoolhuis (Leunisdijk 7).
1818 Landgoed Beukenhorst (40 ha) eigenaar Johanna v. Lanschot
​​1821 Burgemeester Andries van Houtum
1823 Baerschot eigenaar Mr. J.H. Sassen
1827 Torenklok Klok B

1830 Schuurkerk afgebroken 
1830 Groenendaal 2 eigenaar Gerardus Bernardus Verheijen (Provisor OMG)
​1832 Johannes de Bresser eigenaar De Breacker
​1833 Groenendaal 2 eigenaar Leonardus Verheijen
​1833 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Willem van Leeuwen
1834 Gerwense Hoeve (haarenseweg 29?) afgebroken
1835 Mannengasthuis Leonardus Verheyen (1842 Burgemeester van Esch) alleenbeheerder.
1836 Pastoor Joh. B. Beckers
1839 Vondst Mes met heft Begin 7e eeuw
1839 Willem I legt 4 redoutes aan: Baerschot, Mannengasthuis, Setersheike, Broekleij
1842 Burg. Jhr. Charles de Grancy
1842 Burgemeester Leonardus Verheyen
1842 Swanenborgh eigenaar Michiel van Oers
​​1850 Landgoed Beukenhorst jachtrecht
1850 Pastoor Ronaldus A. Piggen
1851 derde torenklok Klok C
1854 Den Eikenhorst eigenaar Mr. Car. V. Rijckevorsel-De Wijs
1856 kerk nieuw gebouw (Van Tulder)
1858 Baerschot eigenaar Fam. v.d. Bogaerde van Terbrugge (ook eigenaar Kasteel Nemelaer en gouverneur van N. Brabant)
1859 Landgoed Beukenhorst eigenaar Henricus van Lanschot.
1861 Leerlooierij in de Spoelsteeg (Postelstraat)

1866 Wateroverlast
1870 Esch telt 500 inwoners
1871 Pastoor Wilhelmus van Riel
1872 Tolhuis bij De Halse Barrier opgeheven. De Oude Tol.
1873 Nieuwe pastorie (?)
1875 Molen van Fick. Dorpsstraat (Weiakker)
1875 School aan de Leunisdijk
1882 Baarschot gracht gedempt
1882 Swanenborgh eigenaar Petrus van Exsel. Gracht gedempt. Leerlooierij.
1883 Essche Stroom. Stuw bij Nemelaer en Esch. Einde scheepvaart
1883 Swanenborgh eigenaar Peterus C. v. Exsel+ leerlooierij
1883 Wateroverlast aangepakt. Afsnijdingen en stuwen geplaatst.
1883 Gaudium inter nos. Handboogschutterij opgericht. (+1997)
1885 Mannengasthuis Beheerder provisor Mr. Van Cooth, Griffier prov. N. Brabant
​1885 Groenendaal 2 eigenaar Mr. P van Cooth
​1886 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Geertruida en Johannes F. van Leeuwen
1886 Burg. Johannes F. van Leeuwen
1887 Mannengasthuis gracht gedempt
1887 Landgoed Beukenhorst van Victor Tilman (zoon van Catherina Regina van Lanschot).
​1890 Esch telt 477 inwoners in ongeveer 68 huizen.
​1890 Nieuwe pastorie (?)
1890 Den Eikenhorst eigenaar Mr. Alphons V. Rijckevorsel
1891 Pastoor Alph. A. H. Sprengers
1891 Mannengasthuis eigenaar Gemeente Esch
1892 St. Charles gebouwd voor de Witte Paters
1894 De Breacker herbouwt doot J.H. de werd , opzichter Waterstaat
1895 Huize Monica gebouwd voor de Witte Zusters van Afrika.

1806 Landgoed Eikenhorst met dienstwoning.

1816-1996 (Commune) Esch zelfstandige gemeente en eigen wapen.


​1830 Kaart Piet Jansen (1984)
1837 Historische Atlas Noord Brabant 1836 - 1843 Blz. 169C
​1839 Redoute bij de lage brug
1866 Esch. Uitgave H. Suringar Leeuwarden
​1890 Legger der wegen Esch
>2000 minuutkaart uit 1832 van het kadaster, waarop alle latere perceelsveranderingen . 

Picture
1837 Bron Historische Atlas Noord Brabant 1836 - 1843 Blz. 169C

1861 Leerlooierij/klompenmakerij Spoelsteeg/Postelstraat 6

1875 De Molen van Fick

1883 - 1997 Gaudium inter nos. Handboogschutterij. Zie Blog.

1890 - 1911 Sfeerbeeld

1892 Station Esch

1891-1987 St. Charles Witte Paters

1895-2005 Huize Monica van de Witte Zusters
​1900
1901 Swanenborgh eigenaar Willebrordus van Exsel
1901 Mr. P. van Cooth overlijdt. Legaat van Cooth. 
​1901 Groenendaal 2 eigenaar Gemeente Esch
1902 Waterpomp voor de kerktoren
1903 Roomboterfabriek aan de Spankerstraat
1904  Burg. W. Strijbosch
1906 Den Eikenhorst na tweedeling eigenaar Georg Windstosser (ander deel is Sparrenrijk)

​1910
1911 Pastoor H. van Duuren
1915 Landgoed Beukenhorst eigenaar Frederik H. Fentener v. Vlissingen
1918 Burg. M. Arnoldts
1918 Landgoed Beukenhorst eigenaar Frits Fentener v. Vlissingen. 172 ha. (mede-eigenaar van SHV, AKU, Hoogovens, Fokker)
1919 De Breacker eigenaar Hubert Arnold Henket.

1819-1901 Mr. van Cooth
​1897 Legaat van Cooth. 1901 effectief.
1901 Afbraak Groenendaal
1902-1930 Waterpomp en andere huizen opgetrokken uit stenen van Groenendaal.

1903 Roomboterfabriek Spankerstraat hoek Postelstraat.
1920
1923 school nieuw 4 klassig Leunisdijk Mej. Van Gool en Meester van Nunen
1925 Den Eikenhorst eigenaar Hubert Arnold Henket gehuwd met Hetty Geelen.
​1925 Groenendaal 2 eigenaar F. Fentener van Vlissingen
1925 Landgoed Beukenhorst luxueus verbouwd m.m.w. v.d. Oever, Haaren
1927 nieuwste kerkgebouw
1930
1930 Waterpomp afgebroken
1933 Swanenborgh eigenaar  Martinus Denissen
1934 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Marinus Sterks.
1935 Notenhouten 15e eeuws beeld Antonius Abt gevonden in de kerktoren/ houtzolder en in de kerk geplaatst.
1938 12 nov automatische telefooncentrale.

1910 - 1930 Sfeer in Esch

1930  Sfeer in Esch                                                                                                                          

1933 Esch

1935 Sfeerbeeld.

1936 - 1995 De Congregatie van de Zusters van de Goddelijke Verlosser in Esch.
Zij geven Zorg en Kleuteronderwijs een belangrijke impuls.

1938 Vox Jubilans. Dameskoor o.l.v. schoolmeester Frans Schoenmakers

1856-1996 Gemeentehuis.
​Daarna particulier.

Burgemeesters in de loop der tijden
Lijst van burgemeesters van Esch
Dit is een lijst van burgemeesters van de voormalige Nederlandse gemeente Esch tot die gemeente op 1 januari 1996 opging in de gemeente Haaren.
​
Ambtsperiode   Naam burgemeester 
Voor de Franse revolutie
​1793                     Francis van Eijndhoven
             
1810 - 1811          Willibrordus van Houtum (Schepen in 1793)
1812 - 1820         Jan de Groot 
1821 - 1841          Andries van Houtum
1842 - 1842         Jhr. Charles de Grancy (Foto)
1842 - 1885         Leonardus (L.J.) Verheijen
1886 - 1903        Johannes (J.F.) van Leeuwen (Foto)
1904 - 1918         Willem (W.G.J.H.) Strijbosch (Foto)
1918 - 1946         Marie (M.J.C.A.) Arnoldts (Foto)
1945 - 1946         Mr. Willem C.A. Francissen waarnemend
1946 - 1947         Eugene M. Smits  waarnemend (Foto)
1948 - 1960        Mr. Petrus V.G.W. Kamerbeek (Foto)
1961 - 1968         Piet (P.A.) Smits   (Foto)                        
1969 - 1979         Piet (P.H.M.) Walboomers (Foto)
1980 - 1987        Roeland (R.A.M.M.) van den Boorn  (Foto)                        
1987 - 1996         Wim (W.A.) Letschert ​(Foto)

1926 De kerk vóór en
1928 na de verbouwing.
1931 Kerkwijding door Mgr. Diepen in aanwezigheid van Burgemeester Arnoldts
​1960 Begrafenis plechtigheid.

(Pastoors in de loop der tijden.

Dit zijn de 33 Essche zielzorgers die we tot nu toe bij name kennen:

Wilhelmus 1270              
Wilhelmus 1340-1344 (†) lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
Peter Smits (alias Petri Fabri) 1392
Ghijsbert Jan Jan Batensoen 1394-1405 kanunnik te Luik en ‘sHertogenbosch
Jan Proest 14..-1436
Joannes van Andel 1437-1472 (†) kanunnik te in ’sHertogenbosch (Sint-Jan)
Gerardus (van) de Weghe 1473-1489 uit Amsterdam lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
Gerardus van Eyck 1491-1532 Kannunik cantor van de Sint-Jan in ‘sHertogenbosch
Johannes Henrici de Lang 1532-1571 uit Ravenstein
Jan Jan Goyarts (alias Jan Smollers) 1571-157. uit Haaren
Paulus Hacken 1581-15..
Leonardus Janssen (alias Van Bornbergen) 1581-…. († 1636), uit Bergeijk
C(J)aspar van der Herstraten 1601-1633 (†) lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap
Henricus Duppen 1633-1649 uit Helvoirt
Hubertus (Hendrik?) van den Leemputte 1672-1677
Theodorus Vos 1696-1721 uit Heesch
Johannes Vos 1721-1746 uit Heesch
Lambertus Franciscus Prinsen 1746-1777 uit ‘s?Hertogenbosch
Joannes Ignatius van Dooren 1777-1810 (†) uit Tilburg
Norbertus Josephus van Liempdt 1810-1813 († 1846), uit Tilburg
Henricus Victor van Mill 1813-1836 (†) uit Neerloon
Joannes Baptistus Beckers 1836-1850 (†) uit ‘sHertogenbosch
Rolandus Antonius Piggen 1850-1871 (†) uit Tilburg
Wilhelmus van Riel 1871-1891 (†) uit Udenhout
Alphonsus Adrianus Hubertus Sprengers 1891-1911 († 1919), uit Heusden
Henricus van Duren 1911-1940 († 1942), uit Ravenstein (Foto)
Stephanus Hubertus Hackfoordt 1940-1953 († 1954), uit Bergeijk (Foto)
Henricus Antonius Gerardus Hens 1953-1959 († 1977), uit Waalwijk (Foto)
Harrie Adrianus Cornelis Beex 1959-1965 († 1997), uit Hoogeloon (Foto)
Antonius Ketelaars 1965-1983 († 1986), uit Erp (Foto)
J.G.M. Planken 1983-1987 Witte Pater, uit Den Haag (Foto)
N.A.J. Smulders 1987-1998 uit Tilburg (Foto)
R. Niessen 1998-2008
J. Verbraeken 2008-2011
J. Grubben 2011-2019 
G.J. van Rossem 2019 - nu

Onderwijs 1890, 1930, 1940 met o.a. Meester P. van Nunen,Meester P. Janssen, Meester Schoenmakers,  Juf van Gool, Juf van de Laar, Juf  Trimbos, Meester Meurs en Meester Staats

1940
1940 Pastoor S.H. Hackfoort.
1942 Torenklok A, B en C door Duitsers gevorderd. Woedende Coop van Bragt met bijl tegengehouden.
1944 Landgoed Beukenhorst zwaar onder vuur.
1944 Op 26 oktober Esch bevrijd, na zware vuurgevechten om de Gasthuisbrug. Twee Esschenaren, een evacué en een onderduiker komen om. Naast 63 dode Duitsers zijn er tientallen geallieerde slachtoffers.
1945 Torenklok A (Mariaklok) terug
1945 Wnd. Burg. W. Francissen
1946 Wnd. Burg. E. Smits
1948 Burg. Mr.P. Kamerbeek
1948 Torenklok: Elevatieklok + 2 nieuwe torenklokken
1949 Paardenzegeningen ingevoerd door Pastoor Hackfoort.
1949 Oprichting van ‘Bloas en pieplust’, de voorloper van fanfare Sint Willibrordus. Enkele jaren later werd de drumband opgericht.
1949 In de oorlog verwoeste brug in ere hersteld .

1942 Duitsers halen de kerkklokken uit de toren onder protest van woedende Esschenaren.
​Vrachtwagens moesten worden ingeleverd.

1944 Oorlog en bevrijding. Ook burgerslachtoffers in Esch.

1946 - 1950 Politionele acties.
18 Essche jongens in de leeftijd van 22 tot 25 jaar dienden in de Oost. Gelukkig keerden zij allen behouden weer.
​De vergeten oorlog. Menselijke tragiek, spanningen, de thuiskomst, de vervreemding, de kneuterigheid, gemis aan erkenning. 

1946 Busuitstapje van de Zelatrices

1946 of later. D'n Heikant. Processie optocht.

1949 Wederopbouw

1949-1989 Paardenzegening en verering 17e eeuws notenhouten beeld van Antonius Abt.

​Verenigingsleven sinds 1950
    
​Carnavalverenigingen (Brordussen en Oggelvorsen)
Politiehondenvereniging De Speurder
Sport JESch (Jeugd Esch)
Essche Bridgeclub
Fietsclub Essche Fietsdag
Fietsclub ‘t Pionneke
Gymclub voor ouderen, afdeling Esch
Hengelsport Ons Vermaak
t Essche Boeltje
Korfbalvereniging Tovido
Tennisvereniging d’Oggelen
Voetbalclub Essche Boys
Essche Volleybal Club Gemengde Vollybalclub
Esch Maandag Morgen Dames Volleybalclub
Zwemvereniging Z.I.O.L.
De Twee Zwaantjes (biljart)
Avond-3-daagse
​Op Drift
​Esch kookt
​Handboogschutterij Gaudium Inter Nos (1883-1997)
​RK Boerenbond
​

​
Sint Willebrordusgilde
Esch Dahlia Vereniging Floribus Decora
​Blaaskapel De Knoestjes
Muziekvereniging Sint Willibrordus Esch
Fanfare Sint Willibrordus Esch
Slagwerkgroep Esch
Stichting vrienden van de fanfare en drumband St. Willibrordus Esch
Ouderenkoor Laetitia Esch
Parochieel Dameskoor Esch
Het Essche Heimweekoor
KVO Educatie en bewustwording
Heemkundekring De Kleine Meijerij
Buurtbusvereniging Esch
Stichting Esch Trefpunt in Europa. Friends of Europe.
Kinderopvang in Huiselijke Omgeving (KinOP)
Oranjevereniging
Stichting De Essche Bierpomp.
Roomskatholieke Parochie Sint. Willibrordus
Huurdersvereniging Stichting Woonveste
​Ouderen en gehandicapten Stichting Belangenbehartiging
​1950
1950 Beukenhorst geheel gerestaureerd. 300 ha.
​1952 Prehist. en Romeinse tumulusgrafvondsten Kollenberg
1953 Mannengasthuis bestemming beëindigd.
1953 Pastoor H. A. G. Hens
1954 Mariakapel Smaldijkje
​1954 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Jacobus Adrianus Sterks
1955 Esch telt 1000 inwoners
1959 Pastoor H. Beex
1959 Prehist. en Romeinse grafvondsten Hoogkeiteren
1959 Baerschot eigenaar Martinus van Rooy
​1960
1960 Vondst Romeinse urnenvelden, tumulusgraven en Knuppelbrug (-weg of- pad) nabij Hoogkeiteren
1961 Burg. P.A. Smits
1961 Vughts Heyneman-van Hirtum Orgel (1788) uit Ned.Herv. Kerk  in Essche kerk.
​1962 De Breacker eigenaar Mr. Georges Henket (rijkshoofdinspecteur)
1963 Baarschot eigenaar Jhr. De Kuijper
1964 Vondst prehistorische Boomstamkano bij Setersheike
1965 Pastoor Antonius Ketelaars
1965 Stationsgebouw afgebroken
1966 Bierpompfeest
1966 Kartuizerhoeve van de Gemeente Esch
1967 Swanenborg eigenaar Timmermans
1968 Ruimte in gebruik in Den Eikenhorst  door de Kath. Bijbelstichting
1969 Burg. P. Walboomers

1950 - 1965 Sfeerbeeld

1966 Oprichting  Bierpompfeest. Jaarlijks op Hemelvaartsdag.

​1970
1970 De Breacker eigenaar Ad van der Bruggen
1970 De Breacker eigenaar Paul Maas
​1970 Mannengasthuis gerestaureerd
1970 Swanenborgh (Zwanenburg) vondsten van Romeinse dakpannenbakkerij- en ovens
1971 Esch telt 1500 inwoners
1972 Kartuizerhoeve eigenaar Cornelis J. Konings
1972 Kartuizerhoeve eigenaar Hein Fentener van Vlissingen gehuwd met ? Van Rijckevorsel
1975 Den Eikenhorst eigenaar Nico Henket gehuwd met ? Bauduin tot 1983
1976 Landgoed Beukenhorst eigenaar Hein Fentener van Vlissingen en Monique van Lanschot.
1977 Baarschot eigenaar Fam. Friso Plantema
​1980
1980 Burg. R. v.d. Boorn
1980 School aan de Postelstraat
1981 'd Esselair eigenaar Fentener v. Vlissingen (Beukenhorst)
1981 't Essche Boeltje opgericht 3e zaterdag van sept. jaarlijks
1982 'd Esselair eigenaar Karel Beer
1983 Den Eikenhorst eigenaar Brabants Landschap
1983 Pastoor J.G.M.Planken 
1983 De Breacker eigenaar Pieter Hogendorf
​1984 Mis voor de vruchten der aarde: de Stalmis .
1984 Landgoed Beukenhorst residentie van Comm. Der Koningin Dries van Agt (De Glimlach van Brabant) tot 1987.
1986 St. Charles vertrek Witte Paters. Het gebouw wordt gesloopt.
1987 - heden.  Landgoed Beukenhorst eigenaar Willem van Rijckevorsel- Mary v. Asch v. Wijk
1987 Burg. W. Letschert
1987 Pastoor N.A.J. Smulders
1989 einde paardenzegeningen
​1990
1990 Den Eikenhorst bewoond door Hubert Jan Henket - Conemans
1990 Esch Europees trefpunt. Charter Friends of Europe.
1995 Wateroverlast
1996 Esch telt 1959 inwoners
1996 Gemeente Esch wordt opgeheven en komt bij de nieuwe Gemeente Haaren. Burgemeester Hans Haas
1997 Einde Handboogschutterij Gaudium inter nos (sinds 1883)
1998 'd Esselair  afgebrand
1998 Pastoor R. Niessen (wnd)
1999 Landgoed Beukenhorst Rijksmonument

1981 Het Essche Boeltje. Elke 3e zaterdag van september staat heel Esch in het teken van het edele jeu de boulesspel. Inmiddels een mooie traditie die nationaal en internationaal veel deelnemers trekt.

1984- heden. Mis voor de vruchten der aarde (de Stalmis). Op het Overeind. Jaarlijks op de dinsdag voor Hemelvaart.

1990 Oprichting Friends of Europe. Samenwerking en uitwisseling tussen gelijksoortige Europese agrarische gemeentes.

1996 Einde Gemeente Esch. Esch wordt onderdeel van Gemeente Haaren.
​Gemeente Esch neemt symbolisch afscheid.

1996 Overstroming Essche Stroom. Oorzaak en gevolg.


2000 - 2010
2001 Burg. E. Jongmans wnd.
2002 Burg. Fr. Ronnes
​2002 Heikant 2a Boerderij van Sterks eigenaar Fam van Lanschot
​2002 Groenendaal 2 eigenaar Kinderen van Rijckevorsel
2004 Den Eikenhorst Rijksmonument
2005 Huize Monica opgeheven. Het gebouw komt in particuliere handen.
2007 Oude Mannengasthuis in particuliere handen.Bruno van der Voort en Zohra Badrour. Marrokaanse vrouw.
2008 Pastoor J. Verbraeken
2010
2010 Kerkorgel gerestaureerd
2013 Burg. J. Zwijnenburg - v.d.Vliet
​2013 Op Drift 1.0
2014 Moord op Syrische man van de Groenweg
2015 Parochie St. Willibrord opgeheven
2015 Pastoor J. Grubben
​2018 Het haventje op de kaart van 1830 (P. Janssen) nabij het Oudemannengasthuis  wordt in ere hersteld
​2019 Pastoor G.J. van Rossem
2019 Waarnemend burgemeester Y. de Boer
​2020 Swanenborgh eigenaar Ronald van Meijgaarden
2021 Baarschotse brug vernieuwd
2021 Oude Mannengasthuis eigenaar Fam van de Ven
2021 1 januari Gemeente Haaren wordt opgeheven. Esch komt bij de Gemeente Boxtel

2013 Op Drift.
Verzorgt jaarlijks een ludieke activiteit.

5 mei 2018. Het vissershaventje van een kaart uit 1830 (P. Janssen) in ere hersteld. Tevens gedenk en poosplaats.

29 juni 2020. Afbraak en renovatie van de Lage of Baarschotse Brug. Na 71 jaar trouwe dienst onder de slopershamer,

Blog1 januari 2021. Ontbinding Gemeente Haaren. Esch bij Gemeente Boxtel.
​
Esch, 31 december 2020.
 
In den beginne was het woord. En het woord was Hesc, plaats waar Essen groeien.  En Hesc is Esch geworden en wij hebben er, onder ons, gewoond. En Esch zag dat het goed was.
En Romeinen kwamen en gingen. En St. Willibrordus kwam en stierf. En er kwamen hoeven en Heeren en wij: verkocht en gebrandschat. Protestanten kwamen en die gingen ook weer. En Esch vond dat dat goed was.  
Er kwam een station.  En er kwamen Duitsers en geallieerden. En ook die gingen.
Toen kwam er een huwelijk. Met Haaren.  Ontbonden. Uit elkaar.
En Esch zag dat het goed was.
 
De laatste dag. 31 december 2020. De dag des oordeels.  Het laatste oordeel.
D’n bakker weg, de slager weg, Sjaak van den Akker weg. Schoones weg, de pastoor weg.
OKÉ. We hebben een Pannenkoekenhuis. De Spar. Een boulebaan bij de kantine.
Het jaarlijkse Essche Boeltje overgegaan naar de Fanfare in een nieuw uniform.
Maar de Zwarte Zusters vertrokken. De Witte Zusters vertrokken. Het Oudemannengasthuis verkocht. 
OKÉ. Twee nieuwe dokters.  We kregen het Buitenhuis. We kregen starterswoningen. De Reigerskant, De Venakkers III.
De Es bleef, Ruudje, de Guld, het Esseblad bleef, vooruit, in een nieuw jasje. En Sinterklaas is nog steeds Sinterklaas. Friends of Europe en de bierpomp ook.
PEP? Oh ja PEP en Op Drift!
Wat? Op Drift!
Hé dat is nieuw.
En een haven!!!!
Bedankt Haaren?
Een zalig uiteinde.
 
Wat nu? dacht de Esschenaar die begreep dat er een nieuwe partner gevonden moest worden.
 
En Esch zei: Ja ik weet het nog niet maar het moet een partner worden met gevoel voor ons dorp, waar Essen groeien, die houdt van onze kerk en onze toren, ons Oudemannengasthuis, ons Gilde, onze bierpomp, onze Essche Boys, Tovido, Ons Café, Tennisclub, ons haventje, onze Knoestjes, van onze Glimlach, EN …. die ons in ons wezen laat en met ons praat over de dingen die komen gaan. Over de wegen, de school, ons groen, d’n boule en de voetbal.
 
En dan, vannacht. Twaalf slagen naar het eind van de tunnel. Een wit licht. Een onbeschreven blad. Een nieuw begin.  
Goede morgen, Boxtel, wees gegroet, Boxtel.
Aan het woord is Esch.
En Esch hoopt dat het goed is.
 
Theo van Dooren
Esschenaar
 








​Addendum
Bevolking
Over de grootte van de bevolking weten we pas iets vanaf de vijftiende eeuw. In 1438 werd een zogenaamde haardstedentelling gehouden, een soort volkstelling op basis van woningen. In Esch waren in dat jaar 48 haardsteden, wat neerkomt op ongeveer 250 inwoners. Het dorp bleef tussen de 250 en 300 inwoners tellen tot aan het eind van de achttiende eeuw. In 1815 kwam het inwonertal voor het eerst boven de 300, namelijk 324. In 1866 450 inwoners en in 1870 werd de 500 bereikt. Vervolgens duurde het tot 1955 voor dat aantal verdubbeld was en in 1971 werd de 1500ste inwoner (Mark Verhagen) geboren.
Toen de gemeente Esch op 1 januari 1996 ophield te bestaan als zelfstandige gemeente, telde het dorp nog net geen 2.000 (namelijk 1.959) inwoners. Inmiddels is die barrière wel gehaald: anno 2005 telde Esch 2.217 inwoners.
Middelen van bestaan:
Door de eeuwen heen is het voornaamste middel van bestaan voor de Esschenaren de landbouw geweest. Maar door de ligging van het dorp, aan een doorwaadbare plaats in de Esschestroom, op een doorgaande route, waren er zeker tot in de achttiende eeuw ook enige herbergen van belang. Ook kende Esch tot in die tijd enkele brouwerijen.
Binnen de teelt van de voornaamste gewassen, rogge, haver, boekweit en aardappelen treedt in de tweede helft van de negentiende eeuw een verschuiving op: de aardappelen zijn aan het eind van de negentiende eeuw duidelijk het belangrijkste gewas, terwijl de teelt van boekweit bijna geheel verdwenen is.
Ook de veestapel veranderde langzaam van samenstelling: in 1837 waren er 24 boerderijen met schuren, en 54 bakovens, 29 paarden en 2 paardenstallen, 127 koebeesten en 2 trekossen. Men beschikte over 31 karren. Tegenover een gestage groei van het aantal koeien en varkens (van respectievelijk circa 225 en bijna 100 rond 1850 naar 325 en ruim 250 in 1900) staat een even gestage afname van de hoeveelheid schapen (van een kleine kudde van 60 schapen rond 1850 naar helemaal geen kudde meer in 1900).
Het aantal paarden bleef redelijk stabiel in de negentiende eeuw, namelijk rond de 50. Dat zou pas veranderen met de invoering van tractors. Na de tweede wereldoorlog verdween het boerenpaard nagenoeg helemaal. Wat bleef was de Essche paardenzegening tot 1989.
De lokale nijverheid was nagenoeg volledig gericht op de lokale behoeften (bakker, slager, smid). Enkele brouwerijen bedienden voor 1900 een ruimer gebied, maar konden het economisch uiteindelijk toch niet bolwerken. In de loop van de negentiende eeuw verdwenen ze bijna allemaal.  Bron: R. Wols, BHIC, 2009

Bronnen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Esch_(Haaren)#Moderne_geschiedenis
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/esch-in-vogelvlucht
http://www.kennisplatformbewoners.nl/fileskpb/DOP%20Esch.pdf​. PON onderzoek Esch anno 2008.
https://www.pienstormvanleeuwen.nl/markstadbreda.html
​https://www.dekleinemeijerij.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_burgemeesters_van_Esch
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/pastoors-van-esch-1270-nu
www.bhic.nl/memorix/images/search/?mode=gallery&view=horizontal&rows=25&page=1&fq%5B%5D=search_s_plaats:%22Esch%22&fq%5B%5D=search_s_genre:%22gebeurtenissen%22&fq%5B%5D=search_s_inhoud:%22sociaal%22&sort=random%7B1542923548384%7D%20asc

​
Verpondingsregisters, Transporten, Hertogelijk Cijnsboeken, Brabants Leenboeken, Bossche Schepenprotocollen, boedeldelingen en testamenten vormen vaak bron van de vele jaartallen en bijzonderheden die genoemd worden ivm oudere panden en hoeves en hun eigenaars

1. Oorkondenboek van Noord Brabant 690 - 1312. Deel 1, De Meierij van ,s-Hertogenbosch. Bewerkt door H. Camps. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1979.
2. Regesten van stukken in het Dorpsarchief 1301 - 1806
​3. Regesten van het Mannengasthuis 1328 - 1784
4. Uiterste wilsbeschikkingen van wijlen Mr. P.F. van Cooth t.b.v. het onderwijs. Ca. 1900.
5. Van Bacchus tot bierpomp. P. Wuisman, 1979
6. Esch, van verleden naar heden. P. Jansen, 1991
7. Nieuwe toekomst voor St. Willibrorduskerk Esch. Ineke Platel, 1994
8. Het verhaal van een grafzerk. N.v.d. Langenberg- Scheepers, 1998.
9. Esch, 1930 - 1950. N.v.d. Langenberg - Scheepers, 1999.
10. Sint-Jozef 50 jaar. Gastvrij thuis in Brabant. I. Platel en G. Seegers. 2000. Stichting Dommelhoven, Boxtel
11. Mijn verhaal Esch 1940 - 1948. Giel Konings. 2001.
12. De monumenten van Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel. o.a. N. v.d. Langenberg. Uitgave Gemeente Haaren, 2002
13. Eenheid in verscheidenheid. Zr. A.M. Duivenvoorde. 2004. Uitgave Zusters van de Goddelijke Verlosser.
​14. Baanderheren, boeren en burgers. Jean Coenen. 2004 Uitgeverij Aeneas, Boxtel.
15. Ontdekkingstochten langs het water: Essche Stroom. A. Haartsen, E. Storms-Smeets. Lantschapsstudies 58-2 Uitgave: Lantschap (adviesbureau voor landschap en cultuurhistorie) en CLM (Centrum voor Landbouw en Milieu). Oktober 2005.
16. 75 jaar onder de toren van St. Willibrord, N. v.d. Langenberg-Scheepers, 2006.
17. Ontdekkingstochten langs het water. Natasja Oerlemans e.a. Waterschap De Dommel, 2006.
18. Verbeeld Idee. De Essche Stroom. Met het oog voor het verleden een inrichting voor de toekomst.
o.a. Mariëlle Kok, Jan Roymans. Uitgave Grontmij en Waterschap De Dommel, 2007.
19. Omgaan met water in het Groene Woud. Uitgave ARC Grontmij, 2007.
20. De Essche Stroom, gemeente Boxtel, Haaren, Vught en St. Michielsgestel; een cultuurhistorische studie van het beekdal. Roymans & Keijsers. 2008.
21. Historische Atlas Noord Brabant 1836-1843. Uitgeverij Nieuwland Tilburg 2008
22. Vlugschriften Heemkundekring De Kleine Meijerij. Diverse jaargangen. https://www.dekleinemeijerij.nl/.
23. Het Heyneman-van Hirtum orgel in de St.-Willibrorduskerk te Esch. R. van Dijk e.a., 2010
24. De Canon van Oisterwijk. Heemkundekring De Kleine Meijerij, Brouwers, de Bakker e.a., 2009/2010.
25. ​Met oog voor het verleden. H. van Sambeek, N. v.d. Langenberg, 2010
​26. De Kartuizerhoeve op het Witven te Esch. N. v.d. Langenberg-Scheepers, 2012
27. Boxtel: een heerlijkheid tussen twee heren. J.J.E.M. de Visser, 2013
28. Ziehier!; Wij verkopen 77 kasteelhoeven. Rien en Florian de Visser, 2015
29. Verleden land, Archeologische opgravingen in Nederland. J. Bloemers e.a., 1981

Fotocollectie Giel Konings, Esch
Fotocollectie Piet Jansen, Esch
Fotocollectie +Archief Anton vd Braak, Esch/Schijndel
​Fotocollectie BHIC, Den Bosch
Fotocollectie Noord Brabantsmuseum, Den Bosch
Fotocollectie Piet van Oers, BC Boxtel
Fotocollectie Riët van Esch, Esch
Fotocollectie Koen Pillot, Esch
​Fotocollectie Coert Verhees, Esch
Fotocollectie Emanuel van Amelsvoort, Den Bosch.
Fotocollectie Kees van Brunschot, Esch
​Fotocollectie Marietje van Eijndhoven, Esch
Fotocollectie Ruud van Nooijen, Boxtel
Fotocollectie Theo van Dooren, Esch
​Fotocollectie Henk van Sambeek
​Fotocollectie Rijks Cultureel Erfgoed (RCE)
​Fotocollectie Pien Storm van Leeuwen, Alphen-Chaam
Fotocollectie Wim van Esch, privé
Fotocollectie J.H. Vogels, Den Bosch
​Fotocollectie Willemien van Berkel, Esch
Fotocollectie Clemens Le Blanc, BD Boxtel
Fotocollectie Albert Stolwijk, BC Boxtel
Fotocollectie Marina van Griensven, Esch
​Fotocollectie Merel Letschert, privé
​Fotocollectie Rinie en Friso Plantema, Esch
Fotocollectie M. van Schijndel, Esch
Fotocollectie Th. Konings, Esch
​Fotocollectie P. Rood, Boxtel
Fotocollectie G. Roskam
Fotocollectie J.G.C. v.d. Meene , Zwolle
​Verzameling krantenknipsels Mevr. L. Toelen - v.d. Doelen, Esch.
​
Bronvermelding
​De maker van deze site heeft er naar gestreefd alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen.
Mochten er personen of instanties desondanks van mening zijn dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan
kunnen zij contact opnemen met de maker.
Niets uit deze website mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van de maker van deze site.Disclaimers:
‘Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die menen aanspraak te kunnen maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen’

AVG
conform de richtlijn AVG van 25 mei 2018 
Indien u op de Homepagina gebruik maakt van  het onderdeel Vragen, suggesties of opmerkingen? en of op de pagina  Contact Contact over De Canon van Esch Voor vragen, tips en  suggesties over De Canon van Esch worden uw email gegevens automatisch geregistreerd en zijn voor ons dus zichtbaar.
Uw emailadres kan gebruikt worden om te reageren op uw vraag, opmerking, tip, suggestie. Wij delen uw email adres met niemand. Uw emailadres wordt na een half jaar uit onze inbox verwijderd.
 Als u ervan overtuigd bent dat wij zonder toestemming persoonlijke gegevens hebben verzameld, neem dan contact met ons op via e-mailadres: theo.v.dooren@gmail.com of stuur een brief naar postadres: De Venakker 15, 5296NP Esch. Dan zullen wij deze informatie verwijderen. 

Dank

Een woord van speciale dank aan Nettie v.d. Langenberg-Scheepers en Wim de Bakker die de moeite namen om deze hele canon van kritische kanttekeningen  en toevoegingen te voorzien.
 
​
 


    ​Vragen, suggesties of opmerkingen? 

Theo van Dooren